Genealogie op internet

Met behulp van internet een volledige stamboom maken is nog een stap te ver. Maar het stikt op het web van de genealogische sites. Wie geluk heeft, tovert het geboortebewijs van zijn overgrootmoeder uit een database.

De meest verspreide geslachtsziekte van Nederland noemen archivarissen het soms: stamboomonderzoek. Wie wel eens in een archief komt, haalt ze er zo uit, de vutters die op zoek zijn naar hun familiegeschiedenis. Het Algemeen Rijks Archief in Den Haag komt geregeld stoelen tekort voor al die amateur-genealogen. Je kunt je afvragen wat er zo leuk aan is. Weten waar je vandaan komt, je roots ontdekken – daar kun je je nog wel iets bij voorstellen. Maar week in week uit in stoffige archieven zitten, op je stukken moeten wachten tot het personeel terug is van de lunch, honderden geboorte-, huwelijks- en overlijdensakten doorploegen om alsnog onverrichter zake naar huis terug te keren – het heeft bijna iets masochistisch.

Gelukkig is er tegenwoordig internet om het zoeken wat aangenamer te maken. De stamboomvorsers hadden de computer al vroeg ontdekt. Al voor de komst van het web waren er digitale prikborden waarop je kon zoeken naar je voorvaderen. De Nederlandse Genealogische Vereniging (NGV) organiseert dit jaar alweer voor de elfde keer een landelijke Genealogische Computerdag, waar ervaringen over het betere elektronische speurwerk worden uitgewisseld. Geen overbodige luxe, want het stikt op de digitale snelweg van de genealogische websites. Hoog tijd voor een inventarisatie.

Driedubbele kwartierstaat
Net als de ouderwetse archiefhopper moet ook de digitale speurneus op eigen kracht beginnen. Gegevens over geboorte, huwelijk en overlijden zijn respectievelijk 100, 75 en 50 jaar om privacyredenen niet-openbaar. Het fundament van de stamboom moet dus binnen de eigen familie gelegd worden: ouders en eventueel grootouders uithoren, oudtantes bellen en vergeelde fotoalbums doorspitten. Pas als de direct voorafgaande generaties in kaart zijn gebracht, kan de zoektocht op het web van start gaan.

Maar waar begin je? Zoals zo vaak, blijkt een op de gok ingetikt adres van een startpagina uitkomst te bieden. Op de startpagina Genealogie is een groot aantal genealogische links verzameld. Een van de eerste verwijzingen leidt naar de website van het Centraal Bureau voor Genealogie (CBG). Zeker voor de beginnende onderzoeker is een bezoekje aan het CBG niet onverstandig. In een online onderzoeksgids wordt de bezoeker ingewijd in de beginselen van de genealogie. De ene stamboom is de andere niet. De gids legt het verschil uit tussen een hoofdstaat, een driedubbele kwartierstaat, een vervolgstaat en een sierstaat.

Ook de bronnen komen aan de orde. De belangrijkste bron voor genealogisch onderzoek in Nederland is de burgerlijke stand. Vanaf 1811 worden van iedere Nederlander akten opgemaakt van geboorte, huwelijk en overlijden. De geboorteakte bevat de exacte geboortedatum en het tijdstip waarop de nieuwe staatsburger het levenslicht zag. Daarnaast zijn de namen van zijn ouders opgenomen, en bijvoorbeeld het beroep van de vader. Ook op de huwelijksakte zijn gegevens te vinden over de vader en moeder van bruid. Wanneer ten slotte de overlijdensakte is gevonden, kan een volgend hokje van de stamboom worden ingevuld.

Als de periode vóór de Franse tijd is bereikt, zijn de kerkelijke registers onmisbaar. Voordat ambtenaren zich ermee gingen bemoeien, was het optekenen van de levensloop het werk van de pastoor of de dominee. Het onderzoek verlegt zich nu naar de kerkelijke doop-, trouw-, en begraafboeken, in jargon de DTB’s. Als ook die geen soelaas meer bieden, komen de belastingregisters, leenregisters, bevolkingslijsten en poorterboeken aan bod.

Handig is de tip om vooraf te controleren of iemand anders je niet al voor is geweest. Onder de knop `lopend onderzoek’ bewaart het bureau een databank waarin is na te gaan wie er onderzoek doet naar welke familie. Het zou immers sneu zijn er na maanden achter te komen dat al het werk al eens eerder is gedaan door een verre achternicht van wie het opsporen nu juist het doel van de hele exercitie was.

Helemaal mooi wordt het wanneer deze achternicht ook nog eens beschikt over een eigen homepage. Om die te vinden bewijst de Stamboompagina goede diensten. Hier zijn bijna duizend websites van amateurgenealogen te vinden. Sommige pagina’s verraden heel wat manuren; niet alleen aan het onderzoek zelf, maar ook aan de presentatie is veel tijd besteed. Zo heeft Jan Niekolaas een uitgebreid archief met foto’s van de grafzerken van zijn voorouders opgenomen. Ger Quellhorst ontdekte dat zijn familie vroeger orgels bouwde. Sindsdien is zijn site voorzien van allerhande informatie over dit métier.

Misdadig bloed
Voor wie enthousiast is geworden door deze voorbeelden wordt het tijd het vrijblijvende surfen te laten voor het serieuzere werk, te beginnen bij de Rijksarchiefdienst. Ook op deze website wordt het de beginnende stamboomvorser gemakkelijk gemaakt. Zoekwijzers leggen per soort archief uit wat er te vinden is. Nauwkeurig is beschreven hoe een notarieel archief en een handelsregister eruitzien. Een verklarende woordenlijst biedt houvast bij het doorspitten van militieregisters, waarin de namen staan van mannen die in aanmerking kwamen voor militaire dienst. Wie niet bang is wat misdadig bloed in de familie te vinden, kan te rade gaan bij de gevangenisregisters.

Het echte zoekwerk kan beginnen door in te loggen op GenLias, een `proeftuin’ voor online stamboomonderzoek waarin direct wordt gezocht in de archieven die in de database zijn opgenomen. Het zoekprogramma is nog volop in ontwikkeling, maar nu al kunnen van een groot aantal gemeentes de archieven van de burgerlijke stand geraadpleegd worden. Het gebruik is gratis, maar het programma verlangt wel dat je als gebruiker een sloot aan persoonlijke gegevens opgeeft. Waarom is niet helemaal duidelijk; wellicht dienen die weer als materiaal voor toekomstige onderzoekers.

Als GenLias geen uitkomst biedt, zijn er altijd nog de lokale archieven. Veel gemeenten zijn begonnen hun archieven digitaal te ontsluiten. Om het genealogen gemakkelijk te maken – en om te voorkomen dat de plaatselijke archivaris overspannen raakt. Landelijke overkoepeling van deze lokale initiatieven staat nog in de kinderschoenen. Voorlopig zijn het nog vooral liefhebbers die verzamelingen aanleggen van online archieven. Een redelijk compleet overzicht is te vinden op de website Digitale Bronbewerkingen Nederland en België. Een beetje mazzel met de plaats van herkomst van de voorvaderen kan geen kwaad. Wortelt de familie in Delft, dan heb je geluk. Die gemeente heeft haar volledige archief op het web gezet. Indien gewenst kan direct via de site een kopie van de gevonden akten worden besteld.

Wie de pech heeft afkomstig te zijn uit een wat minder voortvarend gehucht, kan een tussenstop maken bij het Meertens Instituut. Dit expertisecentrum van de Nederlandse volkscultuur is behoorlijk met zijn tijd meegegaan. De website doet slechts in de verte denken aan het door J.J. Voskuil beschreven stoffige Bureau. Al die duizenden archiefkaartjes die Maarten Koning en de zijnen zo ijverig hebben ingevuld zijn ontsloten in online databanken. Zo ook de familienamen: altijd leuk om te lezen dat je achternaam al voorkwam in de Middeleeuwen en toebehoorde aan een edelman.

Een volledige stamboom maken met behulp van het web is nog een stap te ver. Dat beaamt Sytske Visscher van het Centraal Bureau voor Genealogie: `Veel mensen denken dat ze alles op internet kunnen vinden. Maar het web is vooral handig om je te oriënteren. Om de stukken echt in te zien, moet je nog steeds langskomen op het archief.’ Ze voegt er nog aan toe: `Gelukkig maar, want er is geen bal aan om alleen via internet te zoeken. Het is veel leuker om de echte akten voor je neus te hebben.’ Tegelijkertijd heeft het CBG wel veel voordeel van het toegenomen gebruik van nieuwe media: `Mensen komen veel beter voorbereid naar het archief. Ze hebben via het web al uitgezocht welke stukken ze willen inzien.’

Adam en Eva
Toch voegt het web wel degelijk iets toe aan het genealogisch onderzoek oude stijl. Vooral als de zoektocht wat exotischer wordt en de grenzen van Nederland overschreden worden. Nederlanders met Surinaamse voorouders kunnen terecht bij de Historische Database Suriname van het Algemeen Rijksarchief, met gegevens van de Javanen en Hindoestanen die in de negentiende eeuw en twintigste eeuw als contractarbeider naar Suriname zijn gegaan. In de database Vrij in Suriname staan persoons- en familiegegevens van vrijgelaten Surinaamse slaven en vrije zwarten in Suriname.

Redelijk spectaculair is de openstelling van de archieven van Ellis Island. Tussen 1892 en 1924 zetten meer dan 22 miljoen immigranten op dit eilandje hun eerste stap in het land van de onbegrensde mogelijkheden. En al die sloebers die hoopten op een beter leven in Amerika zijn via de website van The American Family Immigration History Center te achterhalen. Ook voor wie niet bezig is met een stamboom is een bezoekje de moeite waard. Zelfs een poosje vrijblijvend bladeren doet je beseffen hoevelen huis en haard achterlieten voor een bestaan in de Nieuwe Wereld.

Als eenmaal is vastgesteld dat het voorgeslacht de oceaan is overgestoken, kan de zoektocht in Amerika worden voortgezet. Bijvoorbeeld op Ancestry.com, een van de grootste Amerikaanse genealogiesites. Op de site zijn de gegevens van meer dan een miljard aardbewoners verzameld. Van een groot aantal aktes is een scan te bekijken en uit te printen. Ook biedt de site de mogelijkheid om alleen of samen met anderen online een stamboom op te stellen. Het enige addertje onder het gras: om alle mogelijkheden te kunnen gebruiken, is een lidmaatschap verplicht. Met meer dan 400.000 leden, die allemaal minstens zes dollar per maand betalen, is de site een van de weinige internetbedrijven die geld weten te verdienen aan het web – zeker in deze tijd van internetmalaise een teken dat stamboomonderzoek ook in de Verenigde Staten een populaire vrijetijdsbesteding is.

Eigenlijk zijn al die mensen die aan hun stamboom werken aan hetzelfde project bezig. Wanneer al die afstammingsfanaten hun stamboom tot in het uiterste zouden uitzoeken, schuiven de vertakkingen steeds meer in elkaar. De niet te bevatten afspiegeling van de mensheid die dan ontstaat, is eigenlijk geen boom, maar heeft eerder de vorm van een piramide, met aan de top de eerste mensachtigen. Of Adam en Eva, voor wie gelooft dat dat immense bouwwerk het werk is van God de Vader.

Dat laatste was in elk geval de overtuiging van Joseph Smith, toen hij in 1830 de Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen stichtte. Zijn volgelingen, beter bekend als mormonen, denken er net zo over. Sinds jaar en dag proberen zij dat bouwwerk Gods te reconstrueren, althans op papier. Op die manier proberen ze `de menselijke familie te herstellen’, met als doel het enig ware evangelie ook voor de doden toegankelijk te maken. De mormonen geloven dat ze hun voorouders postuum kunnen bekeren door het verzamelen van hun persoonsgegevens. Ze maken als het ware een enorm boek van Sinterklaas, waarop de Almachtige zich bij het laatste oordeel kan baseren.

Voor de stamboomvorser is deze overtuiging een zegen. Van meer dan 2 miljard personen hebben de mormonen inmiddels de gegevens verzameld. Vroeger was er nog een bezoek aan hun thuisbasis in Salt Lake City voor nodig om deze schat aan informatie te raadplegen, maar tegenwoordig kan iedereen erin grasduinen via de website FamilySearch. Gratis. En wie denkt dat je daar als Europeaan weinig aan hebt, heeft het mis. De mormonen trekken de hele wereld rond om de plaatselijke archieven van de burgerlijke stand te kopiëren. Ook voor Nederlandse genealogen is FamilySearch van grote waarde.

Als er, al dan niet met hulp van de mormonen, een flinke aanzet tot een stamboom is, wil je die natuurlijk mooi presenteren. Er zijn verschillende cd-roms in de handel die beloven dat karwei voor je te klaren. Op naar de multimedia-afdeling van boekhandel Scheltema dus. Helaas: in de – toch al uitpuilende – rekken is niets te vinden. Navraag leert waarom niet. `De kwaliteit was dusdanig bedroevend dat we die software uit de handel hebben genomen,’ verklaart de verkoper. `Zelfs de fabrikant gaf toe dat de programma’s zo slecht gemaakt waren dat ze niet deden wat beloofd werd.’ En dat voor schijfjes die tussen de ƒ 50,- en ƒ 120,- moeten kosten. Niet doen dus. En wees eerlijk: ondanks alle technische hulpmiddelen komt het eindproduct toch het best tot zijn recht wanneer het met kroontjespen op perkament is gekalligrafeerd.

Links
Nederlandse Genealogische Vereniging
Startpagina Genealogie
Centraal Bureau voor Genealogie
Stamboompagina
Rijksarchiefdienst
GenLias
Gemeentearchief Delft
Digitale Bronbewerkingen Nederland en België
Meertens Instituut
Historische Database Suriname
Vrij in Suriname
Ellis Island
Ancestry.com
FamilySearch