Hoe zal het aflopen met de reputatie van Karel van het Reve (1921-1999)? De onlangs verschenen eerste twee delen van zijn Verzameld werk zijn alom bejubeld. En dit wordt ook weer een bewonderend stukje, want om maar meteen met de deur in huis te vallen: Van het Reve was een begenadigd stilist, om wiens werk je bovendien kunt lachen.
Zijn essays gingen altijd over grote onderwerpen, zoals het communisme of de invloed van Freud op ons dagelijks leven, maar gewichtig werd het nooit. Daar zijn een paar verklaringen voor te geven. Van het Reve was eropuit gangbare ideeën onderuit te halen en haalde daarbij alleen specialisten aan om ze belachelijk te maken.
Zo heeft hij eens uitgelegd waarom gloeilampen of Lada’s in het voormalige Oostblok van betere kwaliteit waren dan die in het Westen. In Eindhoven, zo redeneerde Van het Reve, was Philips erop gebrand winst te maken, en daarom produceerde het bedrijf zijn lampen zo dat ze er na 100 uur mee ophielden. Datzelfde geldt voor Mercedes of Renault. In Rusland en Polen daarentegen waren de productiemiddelen in handen van het volk. Men produceerde daarom niet ten behoeve van de aandeelhouders, maar tot groter heil van de arbeider, en daarom waren de lampen en Lada’s in het Oostblok van zo’n hoge kwaliteit.
Natuurlijk wist de lezer wel dat deze ironische redenering niet klopte, maar er een duidelijk weerwoord op geven was toch weer wat anders. Temeer omdat Van het Reve zowel de communistische heilsleer als het verderfelijke kapitalisme kende als geen ander.
Van het Reve was gekneed in de retoriek van het marxisme, niet alleen omdat hij opgroeide in een bekend communistisch gezin, maar ook omdat hij correspondent voor Het Parool in Moskou werd en bovendien jarenlang hoogleraar slavistiek in Leiden is geweest. Juist een afvallige is gevoelig voor de holle retoriek van de profeten.
Nu de Muur is gevallen, heeft de dooi ook in het Nederlandse intellectuele klimaat zijn werk gedaan. Van het Reve is niet meer zo controversieel sinds de marxistische geschiedwetenschap geërodeerd is en het dagblad De Waarheid Van het Reve niet meer uitscheldt voor renegaat. En – niet in de laatste plaats – sinds Van het Reve zelf er niet meer is om olie op het vuur te gooien.
Achter op de tweede druk van zijn bundel Marius wil niet in Joegoslavië wonen (1970) liet de auteur een citaat uit De Telegraaf opnemen van de columnist Jacques Gans. ‘In Marius wil niet in Joegoslavië wonen, een boek vol sprankelende essays, rake invallen en tot nadenken stemmende aforismen, worden Marius en Renate, Han en Theun, Jan en Nico op hun nummer gezet. Niet voor niets noemde het zogenaamde “vooruitstrevende”, maar in werkelijkheid door Peking en Moskou gesubsidieerde Vrij Nederland Van het Reve een “fascist”.’
Dat waren nog eens tijden! Alleen, het citaat was verzonnen, zo heeft Van het Reve jaren later toegegeven. Die verguizing van links dreef hem bijna automatisch in de armen van reactionaire types, en daar zat Van het Reve ook weer niet op te wachten. Aan deze eerste twee delen valt het nog niet helemaal af te lezen, maar het is niet te gewaagd om zijn werk te typeren als een aanklacht tegen elk ideologisch denken.
Het eerste deel begint met een ongepubliceerde autobiografie, dan zijn eerste boeken, vervolgens (een keus) uit zijn krantenartikelen vanuit Moskou en andere losse publicaties, en ten slotte is er een afdeling ongepubliceerd werk. Die werkwijze zal in elk (van de zeven) delen worden toegepast.
Tegelijkertijd verschijnt een boekje waarin Arnon Grunberg de loftrompet steekt over Van het Reve. ‘Kritiekloze bewondering is net zo dodelijk als rancune die zich voordoet als een beschaafde beschouwing.’ Dat is het gevaar van de reputatie van Van het Reve. Zijn werk wordt bejubeld, maar het weerwoord op dit polemische oeuvre moet nog komen. Grunberg stelde in 2003 een bloemlezing uit de essays van Van het Reve samen. Er werden minder dan tweeduizend exemplaren van verkocht. Hopelijk gaat het met dit Verzameld werk beter.
Hans Renders is hoogleraar geschiedenis en theorie van de biografie aan het Biografie Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen.
Karel van het Reve
Verzameld werk deel 1 en 2
830 en 960 p. Van Oorschot, € 39,00 en € 45,00
Dit artikel is exclusief voor abonnees
