Nepnieuws geldt als een kwaal van de huidige samenleving: het gevolg van verhalen op internet en de sociale media. Maar in Spoken laat historicus en mediaspecialist Pien van der Hoeven zien dat nepnieuws niet alleen een hedendaags fenomeen is. Tijdens de Vietnam-oorlog en de Golf-oorlogen verspreidde de Amerikaanse regering op grote schaal nepnieuws. Volgens Van der Hoeven hebben journalisten daarvan geleerd. ‘Door de leugens van de Amerikaanse regering tijdens voorgaande conflicten stellen die zich tegenwoordig direct wantrouwig op.’
Bekijk dit boek in de webshop.
Waarom schreef u een boek over historisch nepnieuws?
‘Mensen zijn zich tegenwoordig bewust van propaganda en nepnieuws, maar dat betekent niet dat er daadwerkelijk meer nepnieuws is dan vroeger. Het beeld van de nieuwsvoorziening vóór de opkomst van sociale media is te rooskleurig. Het is bijvoorbeeld schokkend hoezeer het officiële narratief van de Amerikaanse overheid bij de Vietnam-oorlog en Golf-oorlogen afweek van de werkelijkheid.’
Pien van der Hoeven
Hoe kwam nepnieuws tijdens de Amerikaanse oorlogen tot stand?
‘Vooral via de Amerikaanse overheid. In de Vietnam-oorlog begon het met een vergissing. De Amerikaanse president Lyndon Johnson dacht dat zijn schepen in de Golf van Tonkin waren aangevallen. Toen dat niet zo bleek te zijn, bleef de Amerikaanse regering dat toch volhouden en verhulde de feiten. Ook tijdens de Irak-oorlog was er sprake van nepnieuws. De Amerikaanse overheid bracht het verhaal naar buiten van een heroïsche reddingsoperatie van soldaat Jessica Lynch. Zij was inderdaad gevangengenomen door Irakese troepen, maar de missie om haar te redden was in scène gezet.’
Waarom namen journalisten deze verhalen op grote schaal over?
‘Dat kwam door het grote vertrouwen in overheidsinstellingen. Pas sinds de Vietnam-oorlog is het vertrouwen van het Amerikaanse publiek in de overheid gaan eroderen. Daarvoor gold het als onbehoorlijk om ministers te wantrouwen. Daarnaast gingen journalisten onzorgvuldig om met de betrouwbaarheid van hun bronnen. Veel informatie was afkomstig van overheidsinstellingen of anonieme getuigenissen. Tijdens de Vietnam-oorlog en Golf-oorlogen was het onvoldoende factchecken van bronnen een vorm van journalistieke luiheid.’
Ziet u een andere houding bij journalisten die de huidige oorlog in Oekraïne verslaan?
‘Bij de persconferenties van de Amerikaanse regering ten tijde van de Irak-oorlog zaten alle journalisten er als makke schapen bij, terwijl de persvoorlichters soms keihard stonden te liegen. Het verschil tussen toen en nu is gigantisch. Door de leugens van de Amerikaanse regering tijdens voorgaande conflicten zijn journalisten tegenwoordig direct wantrouwig.’
Sean Kerstges is verbonden aan Historisch Nieuwsblad.
