‘Zonder de Westelijke Sahara is het gedaan met Marokko, zo gaat het verhaal’

In de straten van Marrakesh barstte een volksfeest los, toen begin deze maand de VN hun goedkeuring uitspraken voor de Marokkaanse plannen voor de Westelijke Sahara. Historicus Nadia Bouras legt uit waarom de bevolking zo sterk hecht aan het stuk woestijn. ‘Zelfs in Nederland gingen in de jaren zeventig Marokkanen met elkaar op de vuist vanwege de Westelijke Sahara.’

De kwestie rond de Westelijke Sahara duurt al vijftig jaar en is daarmee een van de langstlopende moderne conflicten. Na het vertrek van de Spaanse kolonisator in 1975 annexeerde Marokko een deel van het woestijngebied. Daar strijdt het Marokkaanse leger sindsdien tegen het Polisario Front, een groepering die met Algerijnse steun vecht voor een onafhankelijke staat voor de oorspronkelijke bewoners van het gebied, de Sahrawi.

De Verenigde Naties bepaalden in 1991 dat er een referendum moest komen waarin de Sahrawi over zelfbeschikking konden beslissen. Maar die volksstemming kwam er nooit. Nu noemt de Veiligheidsraad het Marokkaanse autonomieplan het beste uitgangspunt om het conflict in de regio op te lossen. Volgens dat plan mogen de oorspronkelijke inwoners zelf lokale vertegenwoordigers kiezen, maar beslist Marokko over defensie en buitenlandse zaken.

Nadia Bouras, docent aan de Universiteit Leiden, vertelt waarom de diplomatieke overwinning zoveel losmaakt in Marokko. ‘Sinds 1975 koppelt het koningshuis de Westelijke Sahara heel zorgvuldig aan de nationale identiteit. Voor Marokko is de Sahara een existentiële kwestie.’

‘Er leefden nomadische groepen die zichzelf Sahrawi’s noemden: mensen van de Sahara. Tijdens jaarlijkse ceremonies beloofden veel van die Sahrawi-stammen trouw aan de Marokkaanse sultan. Daarmee erkenden ze zijn religieuze, maar niet per se zijn politieke macht.’

‘Voor zijn huidige claim op het gebied verwijst Marokko vaak naar deze geschiedenis. Dat er voor de koloniale periode al religieuze, politieke handels- en loyaliteitsbanden tussen de Sahrawi en de Marokkaanse sultan bestonden, is voor Marokko een belangrijk argument, want de monarchie presenteert zichzelf als erfgenaam van het sultanaat. De internationale gemeenschap erkende in 1975 het bestaan van deze historische banden, maar concludeerde ook dat dit niet genoeg was om de Sahrawi zelfbeschikking te ontzeggen.’

‘Tijdens de zogenoemde Groene Mars in 1975 mobiliseerde  koning Hassan II 350.000 burgers om vreedzaam naar de Westelijke Sahara te trekken om de Spanjaarden, die op dat moment zelf een politieke crisis doormaakten en de Sahara eerder als last dan als trots bezit zagen, verder onder druk te zetten het gebied op te geven. De koning koppelde de Westelijke Sahara vanaf dat moment heel zorgvuldig aan dekolonisatie, zijn eigen positie en aan de nationale eenheid. Het opgeven van de Sahara is sindsdien nooit een optie geweest: dat zou het koningshuis en de nationale eenheid ondermijnen. De huidige koning Mohammed VI heeft de “Sahara-kwestie” tot een rode lijn van binnen- en buitenlandse politiek gemaakt.’

‘Vanaf 1975 is de Westelijke Sahara steeds meer onderdeel gaan uitmaken van het nationale collectieve geheugen. Het gebied werd een symbool van de nationale eenheid en trots. De Groene Mars wordt nog jaarlijks herdacht en gevierd, en het komt veel terug in de populaire cultuur: in films, boeken en liedjes. Bij voetbalwedstrijden van het nationale elftal zingen supporters over groot Marokko, van Tanger naar Lagouria, de meest zuidelijke plaat in de Sahara.

De Marokkaanse identiteit steunt op drie pilaren die heilig en onaantastbaar zijn. De eerste is de monarchie. Daar mag je niet aankomen, ook niet om te peilen hoe populair de koning is. De tweede is de islam als staatsreligie. Wat je binnenskamers doet moet je zelf weten, maar in de publieke ruimte is iedereen moslim. De derde is Al-Watan: de natie. En daar hoort de Sahara dus bij. De claim op dat gebied in twijfel trekken, staat in Marokko bijna gelijk aan heiligschennis. Want wie twijfelt aan de Sahara, twijfelt aan de sacrale positie van de koning en de Marokkaanse soevereiniteit.

Van socialisten tot seculieren tot monarchisten – ondanks hun grote verschillen zijn alle politieke partijen het erover eens dat de Sahara Marokkaans is. Want zonder  dit gebied zou de Marokkaanse identiteit een centrale pilaar verliezen. Als onze studenten naar Marokko gaan, geven we ze mee voorzichtig te zijn met dit thema in de publieke ruimte.’

‘In de jaren zeventig was er een seculiere arbeidersorganisatie van Marokkaanse arbeiders in Nederland. Die streed voor betere arbeidsvoorzieningen, maar ook tegen het Marokkaanse regime. Zij vonden dat de Sahara van de Saharanen was, en nodigden in 1976 Polisario-leden uit om een lezing te geven in Paradiso. Toen koningsgezinde Marokkanen daarachter kwamen, brak de hel los. In Amsterdam verzamelden zich duizenden Marokkanen die de uitnodiging als landverraad zagen. Het eindigde in een knokpartij waar de ME aan te pas moest komen. De politie snapte niet waarom Marokkanen massaal met elkaar op de vuist gingen.’

‘Absoluut. De fosfaatmijnen in de Westelijke Sahara behoren tot de grootste ter wereld. Ook geeft de regio toegang tot de Atlantische Oceaan en liggen de kustplaatsen aan visrijke wateren. Inmiddels spelen ook duurzaamheid en groene energie een belangrijke rol. Marokko heeft enorm geïnvesteerd in wind- en zonne-energieprojecten in de Westelijke Sahara.’

‘Trump heeft in 2020 voor een belangrijke doorbraak gezorgd door de Marokkaanse claim op de Westelijke Sahara te erkennen. Een paar jaar later volgden Spanje, Nederland en Frankrijk. Dat de Fransen het autonomieplan ook steunden, ondanks hun ingewikkelde relatie met Algerije, was een groot politiek succes voor Marokko.’

‘De huidige VN-resolutie is helemaal geen juridisch besluit, maar politiek en diplomatiek is het wel een enorme opsteker voor Marokko.  Het feit dat Marokkaanse voetballers en andere beroemdheden zich positief uitspreken, draagt rechtstreeks bij aan Marokko’s internationale positie. Hun steun fungeert als soft diplomacy: door bekende gezichten het Marokkaanse narratief te laten omarmen, vergroot het land zijn zichtbaarheid én legitimiteit op het wereldtoneel.

‘Nieuwe generaties Sahrawi zien hun economische kansen groeien door de investeringen en verbeterde infrastructuur in het gebied. Maar voor de Sahrawi in de vluchtelingenkampen in het Algerijnse Tindouf verandert er natuurlijk niets. Voor hen is het een bevestiging van de benarde positie waarin ze al ruim vijftig jaar zitten.

De internationale gemeenschap lijkt zich neer te leggen bij de ontstane situatie. Maar de mensen in tentenkampen beschouwen dit nog steeds als een Marokkaanse bezetting. Volgens Marokko zijn zij Marokkanen die tegen hun zin worden vastgehouden en politieke slachtoffers van Algerije zijn. Wanneer individuen of families uit de kampen naar Marokko terugkeren, gebruikt Marokko dit als bewijs dat zijn beleid in de Sahara de juiste is.  Maar Algerije en Polisario zitten daar niet te wachten op terugkeer. Dat zou een erkenning zijn van hun nederlaag.’