Sommige mensen hebben zo’n lage dunk van wetenschappers dat ze hun kinderen niet laten inenten of stug blijven volhouden dat het klimaat helemaal niet verandert. En dat terwijl nog niet zo lang geleden velen enorm opkeken tegen wetenschappers, die zich louter zouden inzetten voor het algemeen belang. Beide visies zijn nogal kortzichtig, omdat ze geen rekening houden met het feit dat wetenschappers ook gewoon mensen zijn. Ze hebben vaak enorme ego’s, zijn afgunstig en slaan hun concurrenten soms onder de gordel.
Dat dit niet alleen tegenwoordig geldt, maar ook in de tijd dat de moderne wetenschap ontstond, wordt helder en meeslepend beschreven door Geertje Dekkers in Waanwijze lasterbende. Dit boek pretendeert niet een volledige geschiedenis van de Wetenschappelijke Revolutie te zijn, maar laat aan de hand van een achttal controverses zien hoe in de zeventiende eeuw het nieuwe, wetenschappelijke denken zich ontwikkelde.
Rond 1700 werden de ideeën van Aristoteles en Ptolemaeus over de natuur nog door zeer weinigen onderschreven en vervingen waarneming en experiment het bestuderen van teksten uit de Oudheid. En hoewel veel geleerden nog enorm veelzijdig waren, rukten de specialisten al op. Zo werd het prestigieuze boekwerk over de kwadratuur van de cirkel van de beroemde filoloog en classicus Josephus Scaliger gekraakt door wiskundigen die aanzienlijk minder status bezaten, maar die zich helemaal toelegden op de geometrie en dat er niet ‘even bij deden’.
Dekkers laat niet alleen zien dat wetenschappers elkaar vaak voor rotte vis uitmaakten, maar ook dat vooruitgang in de wetenschap zich niet voltrok langs een rechte, opwaartse lijn. Er waren immers tal van kronkelwegen en het magische denken was nog niet helemaal verdwenen. Een mooi voorbeeld is Simon Stevin, die in veel opzichten een moderne wetenschapper genoemd kan worden en die geen enkel ontzag voor denkers uit de klassieke Oudheid kende. Tegelijkertijd geloofde hij dat het wereldbeeld van Copernicus helemaal niet nieuw was, maar al dateerde uit ‘de tijd der wijzen’, kort na de Zondvloed, en dat de legendarische Zoroaster ‘de eerste kender der sterreloops’ was geweest. En de jurist Pieter Rabus mocht eind zeventiende eeuw een voorvechter van de allernieuwste wetenschappelijke en filosofische inzichten zijn, maar ondertussen geloofde hij in de werking van wichelroedes.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
Waanwijze lasterbende. De geboorte van de wetenschap in acht ruzies
Geertje Dekkers 208 p. Spectrum, € 19,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
