Geen geschiedenis is zo interessant als de geschiedenis die je zelf meemaakt. En wij maken thans iets mee dat niet alleen fascinerend is, maar ook een braakliggend onderwerp voor historische studie. Ik bedoel de ontintellectualisering van Nederland. Dit proces is even ingrijpend als de ontzuiling, en heeft er wellicht iets mee te maken. Bovendien gebeurt het onder onze ogen: wij leven in een ontintellectualiserende tijd, en wij weten het.
Neen, dit is geen ondergangsgezeur (vroeger was niet alles beter), ik heb het over over geschiedkundige structuren, over historische conjuncturen en over waarneembare evenementen. U leest kranten en kijkt televisie: u weet precies wat ik bedoel. Het is voldoende terug te gaan naar 1987, toen Lolle Nauta (filosoof te Groningen) in het Nieuw wereldtijdschrift de intellectuelen van zijn tijd in kaart bracht. Hij noemde onder meer W.F. Hermans, K.L. Poll, Rudy Kousbroek, Renate Rubinstein, H.J.A. Hofland, Hugo Brandt-Corstius en Gerrit Komrij. Onlangs bood Vrij Nederland de parade der profeten van onze tijd. Men noemde onder meer Anet Bleich (columnist en erger), René Boomkens (popprofessor die zelden alinea’s gebruikt), Anton Zijderveld (socioloog, columnist, ijdeltuit), Paul Cliteur (filosoof, columnist, ijdeltuit), Sylvain Ephimenco (beroepscolumnist) en René Gabriëls (schrijver van Intellectuelen in Nederland, waarin hij de verhouding tussen filosofisch-maatschappelijk geëngageerd pragmatisme, idealisme en plat-cynisch realisme `problematiseert’).
I rest my case. Temeer daar de lijst was samengesteld uit denkers die zich op verzoek van Vrij Nederland zelf aanmeldden als intellectueel. U zult zeggen: narcisme is geen intellectualisme, en daar zit iets in. Van belang is echter dat drie historici zich aanmeldden: Ido de Haan, Maarten van Rossem en Thomas von der Dunk. Die laatste verdient wellicht enige aandacht. Niet vanwege het register van zijn historische bijdragen, noch vanwege zijn optreden met hoed en SM-zweepje op de tv. Maar wel omdat de geschiedenis van deze tijd zich laat illustreren aan de hand van zijn familiekroniek. De reputatie van Von der Dunk sr. werd in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw gefundeerd op het noeste werk van krantenredacteuren die zijn zinnen in het gareel trachtten te brengen; de reputatie van Von der Dunk jr. is gefundeerd op aanmoedigingen van redacteuren om zijn zinnen vooral níét in het gareel te brengen.
Derhalve mocht hij zijn twee stokpaardjes (het koningshuis en nog iets) berijden tot ze van uitputting neervielen – net als de toeschouwers. En zoals dat gaat met televisiesterren: dezelfde media die hem lanceerden, tonen nu alweer verveling: in NRC Handelsblad werd hij `een blaaskaak’genoemd; in de Volkskrant werden zijn `kunstjes’ betiteld als `beperkt houdbaar’. Ooit schreef H.J.A. Hofland: `Niet de televisie is de demon. Het gaat om de mate waarin de intellectuelen zwichtten voor de kwadratuur van de werkelijkheid waartoe televisie het instrument kan zijn en wanneer de vervalsing haar intrede doet. Hoe meer er zwichten, hoe sterker de waarde van hun klasse vermindert.’ Hij noemde dit `het moderne verrraad der klerken’. Ik geloof niet dat iemand van de nieuwe intellectuelen ooit zo de vinger heeft gelegd op de geest van onze tijd.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
