Home Tijdschrift voor Geschiedenis

Tijdschrift voor Geschiedenis

  • Gepubliceerd op: 07 nov 2002
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Wim Berkelaar

Los nummer euro 16,00. Tel.: 0592-37 95 55


Onlangs hoorde ik dat in de geschiedwetenschap onderscheid wordt gemaakt tussen A- en B-tijdschriften. Iemand die in een A-tijdschrift publiceert, telt mee in de internationale wetenschap. Wie in een B-tijdschrift schrijft, geldt hooguit als een aardige krabbelaar. Laat nu niemand onmiddellijk onder de indruk zijn van dit onderscheid. Het enig geldende criterium zou moeten zijn of een artikel goed geschreven is. Gelukkig kan het ook samengaan: een internationaal gewaardeerd vaktijdschrift vol leesbare artikelen. Het Tijdschrift voor Geschiedenis vormt daarvan een levend bewijs. Het tijdschrift is zelfs aanzienlijk interessanter geworden sinds de fusie met Theoretische Geschiedenis.
        In het najaarsnummer (2002-3) van het Tijdschrift voor Geschiedenis buigt de Nijmeegse hoogleraar Peter Raedts zich over de vraag hoe er in de vroegmoderne tijd naar de Middeleeuwen werd gekeken. Rooms-katholieken moesten wel toegeven dat Kerk en paus in verval waren geraakt, maar meenden ook dat de Kerk `de waarheid’ had bewaard. Er waren, zo redeneerden roomse geleerden, al voor reformator Luther critici geweest. Protestanten redeneerden op dezelfde wijze. Alleen zagen zij in de roomse Kerk een fout instituut. Het waren de critici van Rome die `de waarheid’ beschermden en doorgaven. Op die critici konden Luther en Calvijn voortborduren.
        Overigens merkt Raedts op dat het beeld van de Middeleeuwen door de geschiedschrijvers van de vroegmoderne tijd nooit wezenlijk is gewijzigd. De gedachte dat de Middeleeuwen `donkere eeuwen’ van domheid en achterlijk bijgeloof waren, is nooit meer verdwenen. Daar kon zelfs de romantiek van de negentiende eeuw, waarin een grote herwaardering voor de Middeleeuwen bestond, niets meer aan veranderen. De voormalige jezuïet Raedts constateert het nuchter en gelaten. Ook hij lijkt ervan doordrongen dat het gedaan is met het christendom.
        `Waren er geen oorlogen geweest, dan hadden ze moeten worden uitgevonden.’ Die opmerkelijke stelling komt voor in De filosofie van de oorlog, een studie die de Amsterdamse socioloog Sebald Rudolf Steinmetz (1862-1940) in 1907 publiceerde. Patrick Dassen analyseert in een uitstekend artikel de betekenis van deze consequente sociaal-darwinist, die harde opvattingen niet schuwde. Zo moest Steinmetz niets hebben van het `dwaze en gevaarlijke dogma van de menschelijke gelijkheid’. Hij meende dat de studie van `rassen’ serieuze aandacht verdiende, al was het maar om de koloniale volkeren te kunnen begrijpen en ook te kunnen uitbuiten.
        Een enge man dus, deze Steinmetz? Dassen leert dat het zo simpel niet ligt. Om te beginnen wijst niets op sympathie van Steinmetz voor het nazisme. Bovendien was Steinmetz een typische spruit van het polderlandschap. Hij mocht stoer praten over ongelijkheid en rassenkunde, maar zodra hij onrecht over de grens bespeurde, stak hij een Nederlands vingertje op. De Engelsen waren een schandelijk volk dat zijn koloniën misdadig behandelde. En de Amerikanen hadden de indianen `verdreven en uitgemoord’. Moralist Steinmetz was gewoon een Nederlander, en dus een brave man.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Artikel

Oost-Duitsers reageerden geschokt op tv-beelden van smerige fabrieksstad

In de DDR was het anticommunistische verzet van de kerk nauw verbonden met de opkomst van de milieubeweging. Een heimelijk gefilmde televisiedocumentaire over een vieze fabrieksstad zette het Oost-Duitse milieuactivisme in één klap op de kaart.  Het grote publiek leerde de Oost-Duitse milieubeweging kennen toen in september 1988 de televisiedocumentaire Bitteres aus Bitterfeld op de...

Lees meer
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Artikel

‘Geef ons schone lucht!’, scandeerden honderden boze Bulgaren

In Bulgarije was de milieubeweging de eerste protestbeweging die burgers tegen het communisme wist te mobiliseren. Moeders kwamen in opstand nadat hun kinderen flauwvielen door overwaaiende fabrieksgassen.  Op het centrale plein van het Bulgaarse provinciestadje Roese, niet ver van de Roemeense grens, stond op 23 september 1987 een groep jonge kinderen te wachten op hun...

Lees meer
Poolse demonstranten in 1980
Poolse demonstranten in 1980
Artikel

Kernramp gaf Poolse milieuactivisten een enorme populariteitsboost

De nucleaire ramp in Tsjernobyl bracht een kentering teweeg in Polen, waar al jaren een protestbeweging tegen het communistische regime sluimerde. Doordat het Sovjet-regime de ramp onder het tapijt wilde schuiven, verbeterde de reputatie van Poolse milieuactivisten. Hun verzet gaf ook andere Poolse protestbewegingen nieuw elan.   In 1980 was de vakbond c opgericht door havenarbeiders...

Lees meer