Historica Madelon de Keizer, verbonden aan het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD), kondigt al sinds 2000 aan met een nieuwe visie te willen komen op het tijdvak 1914-1940. In een lezing uit 2001, gehouden bij de presentatie van het tweede deel van de biografie van Menno ter Braak, brak ze een lans voor onderzoek dat het interbellum nu eens niet beoordeelt vanuit de nederlaag in mei 1940.
Die nederlaag zou een beeld hebben nagelaten van een land dat geen deel uitmaakte van de grote wereld. Nederland zou het werkelijke begin van de twintigste eeuw, de Eerste Wereldoorlog, hebben gemist en ook nadien verstoken zijn gebleven van alle moderne ontwikkelingen, of die nu opdoken in de literatuur, bouwkunst of schilderkunst. De Keizer verzette zich krachtig tegen die gedachte en kondigde grondig onderzoek aan naar de moderniteit van Nederland tussen de twee wereldoorlogen.
Met een groep jonge studenten van diverse universiteiten, aangevuld met enkele gevestigde namen in de historische wereld, toog ze aan het werk. Het resultaat ligt nu op tafel in het Jaarboek van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (2004/15), onder de titel Moderniteit. Modernisme en massacultuur in Nederland 1914-1940.
Om met de deur in huis te vallen: het is een prachtige bundel geworden. De Keizer opent met een artikel over de omstreden positie van de schrijfster Ina Boudier-Bakker in de Nederlandse literatuur van de jaren dertig. De verhalende trant van haar meer dan duizend bladzijden tellende familieroman De klop op de deur (1930) kon literair critici als Menno ter Braak en Annie Romein-Verschoor niet bevredigen. De Keizer schrijft dat toe aan het modernisme, dat uitputtend literair realisme niet meer zou verdragen.
Daarmee is nog niet duidelijk wat het modernisme precies is, zo geeft ook De Keizer toe. Ze geeft geen definitie, maar omschrijft het als onzekerheid. Die ontstond door de snelle wetenschappelijke en industriële ontwikkeling in deze periode. De ‘onttovering van de wereld’, zoals socioloog Max Weber de modernisering noemde, leidde tot een diversiteit van reacties. Een aantal daarvan is in dit jaarboek voortreffelijk geanalyseerd.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
