Op de tentoonstelling Oranje bitter, over de bevrijding in 1945, is het donker. De documenten moeten beschermd worden. Ze liggen op vitrinetafels, die lijken op zacht verlichte eilandjes in de zaal van ongeveer 20 bij 20 meter. Prachtige stukken hebben de makers uitgekozen. Zo is er een briefje van een jongen die vraagt om meer snoepbonnen ter ere van de bevrijding. Zijn vader krijgt toch ook extra bonnen voor sigaretten? Heel direct voeren de plaatjes en teksten je mee naar werelden van grote vreugde en diep verdriet.
Een vrolijk thema is de charme van de Canadese bevrijders. Hierover is een overvloed aan kleurrijk materiaal te zien. Canadezen konden na de bevrijding vaak niet meteen terug en bleven soms wel een jaar. Alleen al voor kinderen waren ze interessant. Een prentenboek toont kleutertjes die ze bespieden voor hun tent. Een jongetje is brutaal. Hij komt zo dichtbij dat een soldaat die zich aan het scheren is hem een lik schuim op de neus geeft.
Ook andere Nederlandse harten waren te veroveren, blijkt uit een boekje voor Tommies en hun Nederlandse contacten. Erin staan voorbeeldzinnen als: Ew liked op mine mooder of: Joe aar laik mai mudder.
En natuurlijk waren er de jonge vrouwen. Er liggen getekende ansichtkaarten van soldaten met hun liefjes. Ontroerend is een bevrijdingsplakboek van een jonge vrouw. Naast foto’s plakte ze een gedicht in van Sinterklaas. Hij waardeert de Canadezen, maar niet om hun ‘sexappeal’.
Even direct nemen andere documenten de bezoekers mee naar werelden van diepe smart. Geliefden kwamen niet meer terug. Uit het officiële overlijdensbericht van de dochters van Otto Frank blijkt dat hij dat pas tien jaar na dato ontving. En er was meer grimmigheid: een nieuwe oorlog in Indonesië, bevrijders die zich misdroegen, onmin tussen het Militair Gezag en het verzet, collaborateurs en vermeende collaborateurs die wreed werden bestraft. Na de oorlog werden 300.000 van hen vastgezet.
Een brief uit 1945 brengt die ellende erg dichtbij: ‘Allereerst zal ik dan beginnen U te vertellen dat ik de vrouw van Hommes ben, en ook blijf, al werkt die naam tegenwoordig ook als een roode lap op een stier.’ Iedere dag vreest de echtgenote haar mans overlijdensbericht te ontvangen, schrijft ze een lokale autoriteit. De mishandelingen kan hij niet lang overleven. De documenten die in de vitrine naast de brief liggen doen vermoeden dat ze de feiten niet aandikte; ook die beschrijven martelingen. Ernaast ligt het overlijdensbericht van Hommes, nog niet veroordeeld, uit 1947.
Overdreven lijkt het daarom niet: aandacht voor de bittere kant van de bevrijding. Al in 1945 speechte Wilhelmina: ‘Drink den beker der vreugde ten volle, maar vergeet het lijden, dat daarin vermengd is, niet.’ Al met al een ontroerende tentoonstelling vol prachtige documenten.
Oranje bitter. Nederland bevrijd
De Verdieping van Nederland, tussen het Nationaal Archief en de Koninklijke Bibliotheek Tot en met 4 juli., Willem Alexanderhof, Den Haag. Open: wo-za 9-17 uur, zo & ma, 12-17 uur, di 9-20 uur. Info: 070-31 40 911, 070-33 15 400 of www.deverdiepingvannederland.nl.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
