Het is de zomer van 70 n.Chr. en Romeinse soldaten liggen voor de poorten van Jeruzalem. Na een maandenlange belegering vechten ze zich de muren binnen. En dan vliegt de Joodse tempel in de stad in brand. Er zal alleen een muur van overblijven.
De Romeinen, onder leiding van de latere keizer Titus, zijn in Judea omdat er in 66 een opstand is uitgebroken. Met grote overmacht herstellen ze de orde – waarbij ze aanvankelijk Jeruzalem vermijden. Rond 68 wordt onder meer Qumran verwoest, een nederzetting aan de noordwestkant van de Dode Zee.
Maar vóór de Romeinse aanval hebben Joden met een vooruitziende blik honderden teksten in veiligheid gebracht in grotten in de buurt. Of die teksten afkomstig zijn van een religieuze gemeenschap in Qumran zelf of bijvoorbeeld uit het opstandige Jeruzalem, valt achteraf niet meer te achterhalen. Maar als ze tussen 1947 en 1956 worden herontdekt, blijken ze een schat aan informatie te bevatten over het Jodendom rond het begin van de jaartelling. Op de Dode Zee-rollen, zoals de tekstfragmenten gaan heten, staan (variaties op) bijbelse fragmenten, maar ook onder meer teksten over astrologie, magie en filosofie.
Zestien van de fragmenten die de Romeinse wraak overleefden, liggen tot 4 januari in het Drents Museum in het Assen. De teksten, daterend van de tweede eeuw voor tot de eerste eeuw na Christus, lijken sterk op de bijbelse verhalen over onder meer Genesis, Job en de Apocalyps, maar ze wijken er ook van af.
Dat maakt de rollen tot ‘een uniek archeologisch fenomeen van wereldformaat’ – in de woorden van het museum. Want de teksten maken duidelijk dat in de eeuwen rond het begin van de jaartelling verschillende Joodse tradities naast elkaar bestonden, en dat de religieuze situatie in Judea veel minder statisch was dan tot dan toe gedacht. Op die manier hebben de Dode Zee-rollen de inzichten in het ontstaan van de Abrahamitische religies radicaal veranderd.
De makers van de tentoonstelling hebben veel werk gemaakt van de context waarin de rollen werden geschreven: van de politieke verhoudingen in Judea, en van wonen, geloven, handeldrijven en begraven in de tijd voor de inname van Jeruzalem. Een zaal met in het midden een steen van de verwoeste tempel – ‘aanraken mag’ – vertelt het verhaal van de opstand, de Romeinse reactie en de vlucht van grote aantallen Joden naar de veiliger omgeving van de Dode Zee.
Maar wat de nieuwe inzichten precies zijn, en welk beeld opstijgt uit de Dode Zee-rollen, blijkt moeilijk te verwoorden. Al die honderden fragmenten – soms zo aangevreten door beesten dat er slechts een paar medaillonnetjes met woorden over zijn – vertellen een extreem gefragmenteerd verhaal, en ze roepen meer vragen op dan ze beantwoorden: wie waren bijvoorbeeld de auteurs van de teksten? Wat was precies ‘de gemeenschap’ waarover het regelmatig gaat? En waar komen de overeenkomsten met teksten uit het Nieuwe Testament vandaan?
Vanaf tv-schermen speculeren kenners over de antwoorden op die vragen, maar de inhoud van de rollen zelf blijft op de achtergrond. En zo wordt het de bezoeker niet duidelijk waarom de aardewerken vaten gevuld met tekst nu worden beschouwd als een van de belangrijkste archeologische vondsten van de twintigste eeuw.
De Dode Zeerollen
Drents Museum
Tot en met 5 januari 2014
Brink 1, Assen. Open: dagelijks 11-17 uur, ma gesloten. Info: 0592 377 773 of info@drentsmuseum.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
