Maarten Pietersz, timmerman, ontwierp een achtkantige én een vierkantige windmolen, bruikbaar voor verschillende toepassingen. ‘En omdat de aanvrager dit niet tot stand gebracht zou hebben zonder grote aanmerkelijke kosten, moeite en arbeid’ vroeg Pietersz in 1595 octrooi aan. Een document met de tekening van de molen is een van de voorwerpen op de tentoonstelling Made in Holland. Uitvindingen en innovaties, in de Kunsthal in Rotterdam.
Ineens start er een hels kabaal. Een blonde jongen van een jaar of tien helt voorover. Hij draagt een veiligheidsbril en een stormparaplu – een recente uitvinding. Die is asymmetrisch, en daardoor zo weerbestendig dat hij zelfs bruikbaar is in een cabriolet, wat te zien is op een filmpje. Twee andere innovaties, pakken van ambulancepersoneel, wapperen woest aan hun haken. De herrie komt van een windmachine. Als die ophoudt keert de stilte terug.
Alle ontwerpen hier zijn tastbare uitvindingen; geen medicijnen of een nieuwe computertaal dus, maar díngen die je kunt aanraken. Ze komen uit de eindwerkstukken van de TU Delft van de afgelopen veertig jaar, en uit het Nationaal Archief, dat al ruim vier eeuwen Nederlandse octrooien bewaart. Elk van de vijf flinke zalen heeft een thema, zoals Gezondheid, Vervoer, Vrije Tijd, en bevat recente en oude uitvindingen. Wel honderd mensen – het merendeel man – bekijken ze op deze zondagmiddag.
Wat waren grote Hollandse uitvindingen? Eigenlijk moet je nog goed zoeken. De opoefiets? De Friese doorloper? De windmolen? De klapschaats, de schoolslag en het DAF-je blijken in ieder geval echt Nederlands. In een filmpje prijst Ron Brandsteder, in witte schoenen en broek, met warme stem het autootje aan. Alle ontwerpen, wereldschokkend of niet, hangen hier mooi aan de wand of staan op schuine witte podia. Op een gepast voetstuk, maar ook weer niet té.
Made in Holland heeft weinig poeha. Een gróót verhaal over de Nederlandse bijdrage aan de vooruitgang ontbreekt. De expositie toont simpelweg véél uitvindingen: de koepeltent, een bloemenstandaard, een droogdok en de paarse carrosserie van de auto van de toekomst. Veel uitvindingen zijn belangrijk geweest, maar het geheel is een vrolijk rariteitenkabinet.
De eerste zaal bijvoorbeeld, over gezondheid en hygiëne, begint met een duidelijk staaltje vooruitgang: het Amsterdamse waterleidingnet. Een poster uit 1866 die oproept tot het drinken van duinwater om cholera te voorkomen, verwijst naar die nieuwe waterleiding. Volgende ontwerp zijn een ‘rioolspel’ voor een speeltuin, met de naam Poopee (2007), en een damesurinoir, met de naam Lady P (1998). Een zaal verder staat de Intuïtieftafel (2003) een kantoormeubel met een tafelblad gemaakt van brede elastieken, die ‘spel uitlokken’.
Gaat die doorbreken? We weten het nog niet. Uitvinden is hard werken, zonder garanties. Net als in 1595. Daarom kreeg Maarten Pietersz zijn octrooi. Wie zijn molen namaakte moest honderd gouden realen aan boete betalen.
Made in Holland. Uitvindingen en innovaties
Kunsthal
Museumpark, Westzeedijk 341, Rotterdam. Tot 21 maart. Open: di-za 10-17 uur, zo 11-17 uur. Info: 010- 44 00 301 of www.kunsthal.nl.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
