Home Tentoonstelling: ‘Jan Marijnissen & de Meisjes van de fabriek

Tentoonstelling: ‘Jan Marijnissen & de Meisjes van de fabriek

  • Gepubliceerd op: 2 september 2009
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marieke Prins
  • 3 minuten leestijd

Eén foto in het bijzonder blijft je bij. Die toont vijf meisjes van een jaar of negen, tien die jutezakken naaien. Vijfentwintig per dag, meldt het bijschrift. Ze werken zoet door en hebben ronde kindergezichtjes. Zo te zien zijn het de jongste arbeidstertjes op deze tentoonstelling. De foto hangt op de expositie Jan Marijnissen & de Meisjes van de fabriek in het nieuwe museum TwentseWelle in Enschede. De voormalige leider van de SP richtte een van de twee zalen in, en drukte ook verder zijn stempel op de expositie.

Een andere foto toont meisjes in de chocoladefabriek, met gerimpelde katoenen mutsen op hun hoofden. Elke arbeidster heeft een muurtje van repen in zilverpapier naast zich. De jongsten – vanaf dertien jaar – doen binnenverpakkingen. De snelsten mogen door naar de afdeling Buitenverpakkingen – de papieren wikkels –, waar de oudere meisjes werken. Dan zijn er nog meisjes die flessendoppen lakken en koekjes opspuiten.

Waarom er juist zoveel meisjes op de foto’s staan is niet helemaal duidelijk. Het is waarschijnlijk wel de enige verklaring voor de titel, want de expositie gaat eigenlijk over fabriekswerk in het algemeen. Wellicht komt het grote aantal meisjes gewoon door de voorkeur van één fotograaf, Jan Daniël Filarski. Ongeveer de helft van de foto’s is van hem.

Als inspecteur bij de Arbeidsinspectie vereeuwigde hij rond 1919 fabriekswerk. Zijn foto’s benadrukken niet de hardheid daarvan, maar de kwetsbare schoonheid van de jonge arbeiders tussen hun attributen. Op één ervan staat een blond meisje van een jaar of veertien. Ze leunt opzij en knipt met een grote schaar ondergoed uit wit katoen.

De overige foto’s zijn ook gemaakt door inspecteurs van de Arbeidsinspectie, tussen 1900 en 1950. Deze foto’s zijn niet poëtisch, maar zakelijk. Die over beroepsaandoeningen zijn zelfs akelig – de misvormingen waar glasblazers onder gebukt gingen waren schokkend. Ook de onderschriften tonen de harde kant van het arbeidersleven. Hier staat informatie over de hoeveelheid werk die verzet werd en over salarissen en werktijden. ‘Van zeven tot twaalf en van twee tot zeven, vijfenhalve dag in de week’ was gangbaar voor tieners in een sigarenfabriek.

Marijnissen mag de foto’s duiden. Al meteen bij binnenkomst hoor je zijn vertrouwenwekkende stem vanuit de introductievideo, en die begeleidt je hele bezoek – de video alleen opstarten als er iemand binnenkomt zou beter zijn. Jan vertelt over zijn verleden in de fabriek: ‘Ik heb tien jaar ervaring, als ijsinpakker, worstophanger – ja, van Hema-worsten – en als constructiebankwerker.’ Geestdodend was het vaak. ‘Als worstophanger sta je de hele dag op één tegel.’

Voor de bezoeker heeft hij een duidelijke boodschap: fabriekswerk is zwaar, ongezond en eentonig. Gelukkig hebben we ons er grotendeels aan ontworsteld, en hebben de fabriekswerkers van vroeger allerlei verworvenheden voor ons veroverd, zoals de veertigurige werkweek en een minimumaantal vakantiedagen, waarop we zuinig moeten zijn.

Voor de volgende zaal koos Marijnissen objecten uit het depot. Een groot deel van deze voorwerpen ondersteunt zijn stelling over het zware fabriekswerk. Er zijn affiches met waarschuwingen om zoutzuur voorzichtig te schenken en allerlei andere vermaningen. Ook hangen er vakbondsaffiches en stakingsoproepen.

De rest van de voorwerpen is simpelweg verzameld rond het thema ‘Twentse fabrieken van vroeger’. Hier hangen tekeningen van fabrieken, drukpersen, prikklokken en diploma’s voor veertig jaar trouwe dienst. Dit deel oogt wat willekeurig en mist achtergrondinformatie. Zo staan grote tonnen met katoen onder het bordje ‘Kinderarbeid’. Waarom juist daar?

Het is daarom jammer dat TwentseWelle er niet eenduidig voor gekozen heeft om Marijnissens stelling als rode draad te nemen voor de expositie. De makers hadden die verder kunnen adstrueren met feiten en cijfers over de ontwikkeling van werken in de fabriek, of met andere ervaringsverhalen dan die van de SP-voorman.

Nu blijft het verhaal wat dun. Al met al is dit echter een sympathieke kleine tentoonstelling met mooie foto’s. Ook de buurt eromheen, Roombeek, maakt een tocht naar Enschede de moeite waard, want dat is de wijk die verwoest werd door de vuurwerkramp en inmiddels met veel zorg is herbouwd.

Jan Marijnissen & de Meisjes van de fabriek. Tot en met 13 september. TwentseWelle, Het Rozendaal 11, Enschede. Open: di-zo 11-17 uur. Info 053- 48 07 680 of www.twentsewelle.nl.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer