Home Stille Getuigen

Stille Getuigen

  • Gepubliceerd op: 18 mei 2004
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marcel Broersma
Stille Getuigen

De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer het medaillon van Willem Bilderdijk (1756-1831) in het Bilderdijk-museum, gevestigd in de Vrije Universiteit te Amsterdam.



Was het werkelijk Willem Bilderdijk? Dat vroeg het Bilderdijk-museum zich in 1934 af na aanschaf van dit miniatuurportret. De gelijkenis met andere afbeeldingen van de dichter, advocaat en geleerde was gering. Maar het vogeltje aan het witte lint wees toch echt op Bilderdijk. Hij was namelijk de enige drager van de Orde van de Zwaan. 
     
Het portret werd omstreeks 1798 gemaakt. Na de Bataafse Revolutie weigerde Bilderdijk de eed op de nieuwe regering af te leggen. Daarom werd de prinsgezinde advocaat, die naam maakte met de verdediging van de volksvrouw Kaat Mossel, aanstookster van orangistische straatrelletjes, verbannen uit de Republiek. Via Groningen en Hamburg trok hij naar Londen en Brunswijk. Zijn vrouw, met wie hij leefde in een uiterst ongelukkig huwelijk, liet hij achter met twee kinderen en torenhoge schulden.

In Londen vond Bilderdijk een nieuwe liefde: de twintig jaar jongere Catharina Schweickhardt. Toen haar ouders de romance ontdekten en elk contact verboden, smeedden zij een listig plan. Afzonderlijk van elkaar reisden ze in de zomer van 1797 naar Duitsland. Samenleven was ook daar onmogelijk, omdat Bilderdijk nog niet gescheiden was, maar dat stond de verwekking van drie kinderen niet in de weg.


Catharina vestigde zich in Hildesheim, acht uren gaans van Brunswijk, waar Bilderdijk haar regelmatig opzocht. Het medaillon droeg Catharina op haar lichaam, om haar geliefde tijdens zijn afwezigheid dicht bij haar te hebben. ‘Voor my, die eindelooze dagen een worm aan ’t kwijnend hart voel knagen,/ Wanneer ’t, door zuchten overkropt, voor ’t naadrend afscheidsuur moet schrikken,’ dichtte de ongelukkige Catharina na het zoveelste afscheid.

Bilderdijk installeerde zijn minnares als mevrouw Van Heusden. Zelf gebruikte hij de naam Teisterbant. Beide verwezen naar Bilderdijks vermeende adellijke afstamming. De dichter meende rechten te hebben op het graafschap Teisterbant en de baronie van Heusden. Hij zou verwant zijn aan de graven van Kleef, Holland, Egmond en Nassau, en zijn familie zou zelfs afstammen van de Byzantijnse keizers.

Deze grotendeels gefantaseerde genealogie speelde een belangrijke rol in Bilderdijks leven en werk. Vooral zijn afstamming van de legendarische zwaanridder Elius van Grail sprak tot de verbeelding; zelfs Jacob Grimm toonde er interesse in. In 1786 bezong Bilderdijk zijn stamboom in het dichtwerk Elius, een ‘romance in zeven zangen’. Hierin redt een onbekende ridder, wiens bootje wordt getrokken door een zwaan, een bedreigde jonkvrouw. Zij huwt hem, maar belooft nooit naar zijn naam te informeren. Als ze dat toch doet, moet hij haar verlaten. Deze middeleeuwse sage geniet vooral bekendheid door Richard Wagners opera Lohengrin.

Bilderdijk vernoemde zijn eerste zoontje naar de ridder en in zijn (zelfbedachte) wapen nam hij een zwaan op. Dagelijks droeg hij zijn Orde van de Zwaan. Die ging volgens hem terug op de heren van Heusden. Als hoofd van de familie moest Bilderdijk nieuwe Ridders van de Zwaan benoemen, schreef hij aan zijn vriend Johannes Kinker. Die glimlachte om zoveel afstammingswaan.

Volgens Annie Romein construeerde Bilderdijk, die zij karakteriseerde als ‘gefnuikt genie’, met behulp van het woord zijn eigen werkelijkheid. Zelf meende hij dat hij ‘zich bewoog in een wereld, gescheiden van de dagelijksche en gewone door een klove’. Hij creëerde een ‘poëtische familiegeschiedenis’ waarin, in Bilderdijks woorden, ‘de Dichtkunst Waarheid is, de Waarheid Poëzie’. Zijn adellijke titels, zijn wapenschild en de Orde van de Zwaan moesten, aldus L.F.W. Adriaenssen, die de Bilderdijk-genealogie onderzocht, de mythe verbinden met de werkelijkheid. 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit Anak Indië
Scène uit Anak Indië
Recensie

Anak Indië laat zien: Indische Nederlanders zijn doorzetters 

Driehonderdduizend Indische-Nederlanders, Molukkers en Peranakan-Chinezen werden na de Tweede Wereldoorlog uit Nederlands-Indië, en later Indonesië, naar Nederland gerepatrieerd. Anak Indië. In Nederland door omstandigheden laat zien hoe het hun verging.  Weten Nederlanders echt zo weinig over Nederlands-Indië? Anak Indië begint met een fragment uit het tv-programma De slimste mens, waarin kandidaten de vraag ‘Wat weet...

Lees meer
Wij brachten de wildernis tot bloei
Wij brachten de wildernis tot bloei
Recensie

Streng gereformeerde Nederlanders trokken de Amerikaanse wildernis in

In de negentiende eeuw stichtten streng gereformeerde Nederlanders nederzettingen in de VS. Daar legden ze hun manier van leven op aan de inheemse bevolking en de natuur.  ‘De ploeg van den landbouwer gaat bestendig voort zonder bloedstorting het Vasteland te overwinnen; steden en Staten komen, als bij toverslag, tevoorschijn uit den boezem der Westelijke wildernissen;...

Lees meer
Rutte en Schoof verwelkomen de Spaanse premier Sánchez op de NAVO-top
Rutte en Schoof verwelkomen de Spaanse premier Sánchez op de NAVO-top
Opinie

De verzorgingsstaat maakt ons óók weerbaar 

Laat hogere defensie-uitgaven niet ten koste gaan van de verzorgingsstaat, waarschuwt historicus.

Lees meer
Babyboomers groeien op met Dr. Spock 
Babyboomers groeien op met Dr. Spock 
Artikel

Babyboomers groeien op met Dr. Spock 

Na de oorlog brachten miljoenen Amerikaanse ouders hun kinderen groot met de opvoedbijbel Baby and Child Care van Dr. Benjamin Spock in de hand. Ze waren blij met zijn pleidooi voor een ontspannen, liefdevolle opvoeding. Maar conservatieven vonden dat hij een hele generatie had veranderd in watjes, die te beroerd waren om in Vietnam te...

Lees meer