Stille getuigen

De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer het graf van Eltjo Siemens (1898-1929) in het Oost-Groningse dorp Finsterwolde.

Een grote groep stakende landarbeiders verzamelde zich op de avond van dinsdag 28 mei 1929 voor hotel De Unie in Finsterwolde. Ze hadden uit Winschoten bericht gekregen dat twee ‘onderkruipers’ met de tram van halfacht in het dorp zouden aankomen. De staking was al sinds het begin van de maand aan de gang en vanaf de eerste dag hadden de boeren, tot frustratie van de stakers, arbeiders uit Duitsland en andere delen van Nederland ingehuurd om de oogst binnen te halen.

Toen de tram stopte, werden de beide mannen direct omringd door een groep dorpelingen. Er werd geduwd en getrokken, maar ze slaagden er toch in om de gelagkamer veilig te bereiken. Uit hun sombere kleding, maar vooral uit hun ‘tamelijk doorgeloopen’ schoenen, maakten de stakers op dat het om ‘vreemd’ werkvolk ging. In werkelijkheid waren het bloembollenkopers uit Andijk. Voor het hotel bleef het druk. Met moeite hield de marechaussee de rijbaan vrij.

Net toen de gemoederen tot bedaren kwamen, arriveerden om halfelf enige stakers uit het nabijgelegen Beerta. De marechaussees werden uitgescholden voor ‘boerenpummels’ en er werd geroepen om ‘Lutje Yje’ Wijkstra, die enkele maanden eerder vier veldwachters had doodgeschoten. Al snel vlogen de stenen door de lucht en door de spiegelramen van De Unie. Dit was het teken voor de marechaussee om een charge uit te voeren. Met sabel, gummiknuppel en revolver ging zij de stakers te lijf.

Eltjo Siemens, een dertigjarige groenteventer, stond op dat moment in de deurpost bij de tabakszaak van Glazenburg. Met zijn vrouw was hij op bezoek geweest in het dorp en toen zij naar huis wilde, was hij nog even gebleven om naar het oploopje te kijken. Toen twee marechaussees te paard de winkel naderden, werd er geroepen dat zij toch niet durfden te schieten. Dat bleek een foute inschatting. Een van de kogels boorde zich door een ruit en een zuurtjesfles, en bleef steken in de buik van Siemens. Hij werd afgevoerd naar het ziekenhuis in Winschoten, waar hij de volgende dag overleed.

Hiermee had de staking haar martelaar. Volgens het socialistische dagblad Het Volk was Siemens in koelen bloede afgemaakt. Het liberale Algemeen Handelsblad noemde zijn dood echter een tragisch gevolg van wekenlange provocaties. Bij de begrafenis van Siemens volgden 650 landarbeiders de baar, terwijl zo’n vierhonderd vrouwen op het kerkhof stonden. Later richtten zij een grafmonument op voor hun ‘in de staking gevallen kameraad’, met daarop de tekst: ‘Terwijl wij streden met zijn allen/ voor iets meer gezinsgeluk/ en daarbij hielden voet bij stuk/ is hij door dood’lijk schot gevallen.’

De staking van 1929 duurde nog de hele zomer. Zo’n vijfduizend landarbeiders uit het Oldambt legden het werk neer toen de boeren weigerden hun meer te betalen. ‘De klassehaat moet worden aangewakkerd en de revolutionnaire hartstochten moeten worden geprikkeld,’ schreef een hereboer in de Provinciale Groninger Courant. De boeren haalden desondanks gestaag de oogst van het land, geholpen door christelijke landarbeiders en Duitsers ‘van de zwartste reactie’. Bovendien schaften zij allerlei machines aan.

De stakers wilden slechts wat opslag op hun karige loon. Zij hielden maar liefst vijfenhalve maand vol, wat de bond zo’n zes ton uit de stakingskas kostte. Het resultaat was mager. Weliswaar bereikte de vakbond voor het volgend jaar, het eerste van de grote landbouwcrisis, een aanzienlijke loonsverhoging. Maar de staking had, zoals Frank Westerman laat zien in De Graanrepubliek, de mechanisatie met vele jaren versneld.