Anton van Hooff
‘Ik zou niet zover willen gaan als de Belgische auteur David van Reybrouck, die de parlementaire verkiezingen wil vervangen door lotingen omdat dat democratischer zou zijn. Maar ik ben wel voor experimenten, zodat het democratische systeem zich kan vernieuwen. Loting is voor mij dus geen alternatief voor, maar een mogelijk zinvolle aanvulling op het bestaande systeem.
Wij beschouwen een partijenstelsel en een gekozen volksvertegenwoordiging als essentieel voor de democratie. Maar het oude Athene laat zien dat het ook anders kan. Zo was een gekozen volksvertegenwoordiging de Oudheid vreemd. Voor de Raad van Athene kon iedere burger zich in principe beschikbaar stellen, maar het lot bepaalde of je er uiteindelijk ook in kon plaatsnemen. Ook aan de Volksvergadering, die de besluiten van de Raad moest goedkeuren, lagen geen verkiezingen ten grondslag. Iedere mannelijke burger kon aan elke vergadering deelnemen.
De lotingen die we tegenwoordig toegepast zien bij de samenstelling van Amerikaanse en Belgische lekenjury’s, of bij de lekenrechters in Duitsland, hebben een groot voordeel. Ze betrekken de burger bij bestuur en rechtspraak, en maken zo duidelijk dat het burgerschap naast rechten ook plichten inhoudt. Het lijkt me dan ook een goed idee om in Nederland eveneens lekenrechters in te voeren en deze via loting aan te wijzen.’
Ruth Oldenziel
‘Aan het begin van de twintigste eeuw was in de VS veel kritiek op wat toen de “politieke machine” werd genoemd. Nieuwe migranten werden op de kade van New York opgewacht door een politiek vertegenwoordiger van dezelfde herkomst, die de immigranten werk bezorgde in ruil voor hun stem. De zogenoemde progressive movement protesteerde fel tegen deze vorm van cliëntelisme, omdat het ondemocratisch zou zijn.
De Amerikaanse progressieve elite meende dat iedere burger in alle vrijheid een politiek standpunt moest kunnen ontwikkelen. Maar historici hebben aangetoond dat dit, na het uiteindelijke verdwijnen van de oude politieke gebruiken, bij een mooi ideaal is gebleven. In de praktijk was het toch vooral de oude politieke elite die over de noodzakelijke tijd en een netwerk beschikte om zich op alle gebieden goed te kunnen informeren.
Daarom kun je je afvragen of de huidige generatie politici nog wel het volk vertegenwoordigt. Met name in de VS zijn Congresleden grotendeels bezig met fondsenwerving en het veiligstellen van hun carrière na de politiek.
Volgens de historicus Arthur Schlesinger moet ons democratische systeem zich blijven vernieuwen om goed te kunnen functioneren. Daarbij horen experimenten, zoals met loting. Want dát het huidige systeem van volksvertegenwoordiging is vastgelopen en vernieuwing behoeft, staat voor mij buiten kijf.’
James Kennedy
‘Een loting in plaats van verkiezingen lijkt mij onwenselijk. Je kunt burgers lastig dwingen volksvertegenwoordiger te worden: het gaat hier om vrij belastend werk. Bij de verkiezingen in de Bataafse Republiek werden ook mensen verkozen die zich nooit hadden aangemeld. Velen bedankten voor de eer.
In de Verenigde Staten werkt het systeem van door het lot aangewezen lekenjury’s over het algemeen naar behoren. Maar wat je wel ziet is dat zij in de loop der tijd steeds minder speelruimte hebben gekregen. Het recht om zelf beschuldigden te ondervragen is ze al lang geleden afgenomen. In de rechtszaal wordt de gang van zaken nu volledig bepaald door de professionals: de juristen. Dit risico lopen wij ook als we onze volksvertegenwoordigers door middel van loting gaan aanwijzen.
Zonder inhoudelijke kennis zullen zij volkomen afhankelijk zijn van professionals, in de vorm van technocraten en lobbyisten. In het beste geval zal de democratie uitmonden in een technocratie; in het slechtste geval wordt de belangendemocratie nog verder aangescherpt. We moeten de politieke klasse daarom niet willen vernietigen, maar juist revitaliseren. Volksvertegenwoordigers zouden weer net als vroeger op basis van inhoudelijke kennis en kunde moeten worden geselecteerd. En niet op grond van hun “frisse voorkomen” of hun puur politieke of retorische gaven.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
