Anton van Hooff
‘Ik ben het daarmee eens. Wanneer iemand in krijgsdienst treedt bij een vreemde mogendheid, ziet deze persoon in feite af van zijn oorspronkelijke staatsburgerschap. Een staat is, historisch gezien, in eerste instantie een militaire gemeenschap. Het is niet voor niets dat buitenlandse staatshoofden altijd door een groep dragonders worden verwelkomd en niet door een verzameling kaasmeisjes. En dat Willem-Alexander bij belangrijke staatsaangelegenheden als admiraal van de marine gekleed gaat.
In de klassieke Oudheid werd de staat beschreven als “een gemeenschap van weerbare mannen”. De Griekse polis steunde op deze weerbare mannen, in de vorm van getrainde en zwaarbewapende milities. De staat moest immers in eerste instantie veiligheid bieden. Daarbij mocht het niet gebeuren dat zo’n weerbare man plots voor een andere polis ging vechten. Zoiets leidde automatisch tot verstoting uit de gemeenschap.
Een bekend voorbeeld is de Atheense aristocraat Xenophon (± 430–355 v.Chr.). Die sloot zich op jeugdige leeftijd aan bij Spartaanse milities in dienst van een Perzische troonpretendent. Xenophon was een bewonderaar van Sparta, en had als lid van de Atheense oligarchie weinig op met de Atheense democratie. Als straf werd hij verbannen door de Atheners – een maatregel die hij niet lijkt te hebben betreurd.’
Ruth Oldenziel
‘Historisch gezien bestaat er geen een-op-eenrelatie tussen krijgsdienst en burgerschap. Tot ver in de moderne tijd steunden “nationale” legers voor een belangrijk deel op “vreemdelingen”. Dat veranderde pas na de Franse Revolutie, met de invoering van de algemene dienstplicht in Frankrijk in 1798. Volgens de Loi Jourdan was “iedere Fransman een soldaat, die de plicht heeft de natie te verdedigen”.
Het idee dat burgers slechts één paspoort mogen bezitten is van recenter datum. Voor de Eerste Wereldoorlog hadden burgers helemaal geen paspoorten. Een dubbele nationaliteit werd ook niet als problematisch beschouwd. Dat veranderde toen de Europese multinationale staten – het Russische, Habsburgse en Ottomaanse Rijk – na de oorlog verdwenen, en hun plek werd ingenomen door nationale “eenheidsstaten”.
Deze nieuwe nationale eenheidsstaten wilden de mogelijkheid van een dubbele nationaliteit zo veel mogelijk beperken. In 1930 vond in Den Haag een conferentie van de Volkenbond plaats. Daar werd getracht het bezit van meer dan één paspoort onwettelijk te maken. Dat streven is mislukt. In de meeste westerse staten is meer dan één nationaliteit nog altijd toegestaan. Het lijkt mij historisch gezien dan ook onjuist dat de Nederlandse regering nu van sommige burgers absolute loyaliteit eist, op straffe van nationale uitsluiting.’
James Kennedy
‘Als met “kwijtraken” een tijdelijke inname wordt bedoeld, dan kan ik me voorstellen dat dit in bepaalde omstandigheden verdedigbaar is. Bijvoorbeeld om te beletten dat een burger het land in of uit reist wanneer dit de nationale veiligheid in gevaar brengt. Maar als hier wordt bedoeld dat IS-strijders hun Nederlandse staatsburgerschap definitief moet worden ontnomen, dan ben ik daar principieel tegen. Dat zou alleen mogen gebeuren als dit onder valse voorwendselen is verkregen, of wanneer iemand er vrijwillig van afziet.
In de Europese Unie, maar ook in de VS, is het voor staten in beginsel gemakkelijk iemand het burgerschap te ontnemen. Mits die persoon een dubbele nationaliteit bezit, want burgers mogen niet stateloos worden gemaakt. Maar in de praktijk zijn staten daar terughoudend in. In de VS konden inwoners aan het begin van de twintigste eeuw zelfs tijdens de oorlog hun burgerschap niet verliezen; anders zouden ze zomaar naar de vijand kunnen overlopen.
In feite passen staten de maatregel nogal willekeurig toe. In de jaren dertig maakte Nederland een uitzondering voor Nederlanders die tegen de Spaanse fascisten gingen vechten. Zij verloren hun paspoort, omdat de Nederlandse staat doodsbang was zijn neutraliteit op het spel te zetten.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
