Home Stad & Land

Stad & Land

  • Gepubliceerd op: 22 september 2004
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Maurice Blessing
  • 4 minuten leestijd

Een fototentoonstelling over de wederopbouwwijk, het vastleggen van de verhalen over een verdwenen industrietak, een boek over beroemde plaatsgenoten – in heel Nederland houden historische verenigingen zich bezig met de plaatselijke historie. Hun initiatieven komen hier aan bod. Deze maand de reconstructie van de kloosterkerk in Aduard.

‘Verscheidene lichten’ zagen twaalf cisterciënzer monniken ’s nachts verschijnen boven de oude wierde van Adwerth, gelegen in de woestenij van het twaalfde-eeuwse Groningen. Het was een ruig, grotendeels onontgonnen gebied waar de zee vrij spel had, en dus naar de regels van de heilige Benedictus een uitermate geschikte locatie voor de vestiging van een nieuw klooster. De lichten werden door de broeders dan ook geïnterpreteerd als een goddelijke aanmoediging om de handen uit de pijen te steken en een nieuwe kolonie te stichten. 

Op 5 juni 1192 was de stichting van de St.-Bernardusabdij, genoemd naar de grondlegger van de orde Bernardus van Clairvaux, een feit. Het klooster van ‘Aduard’ zou uitgroeien tot een van de belangrijkste kloostergemeenschappen van Nederland, met een grondbezit van meer dan vijfduizend hectare en een abdijkerk die, met een lengte van tachtig en een hoogte van veertig meter, groter was dan de Martinikerk in Groningen. In de tweede helft van de vijftiende eeuw verwierf Aduard internationale roem met een kring van humanistische geleerden, de ‘Aduarder Academie’, die wel wordt gezien als een voorloper van de Groningse universiteit. 

Van al die bouwkundige en intellectuele glorie is in het huidige Aduard weinig terug te vinden. Het lot van het klooster lijkt op dat van veel kloosters in Noord-Nederland, die de komst van het protestantisme in de zestiende eeuw niet hebben overleefd. In 1580 is het kloostercomplex in brand gestoken door terugtrekkende Staatse troepen, die bang waren dat de Spanjaarden het als uitvalsbasis zouden gebruiken. Wat er na de brand nog restte werd later per ‘kloostermop’ verkocht voor nieuwbouw. De restanten van de kerk werden in de achttiende eeuw door de landjonker Lewe met de grond gelijkgemaakt. Alleen de ziekenzaal van de monniken werd gespaard; die was geschikt om dienst te doen als eenvoudige kerk voor de kleine protestantse gemeente die op de ruïnes van het klooster was verrezen. 

Het is in dit gebouw, nog altijd in gebruik als Nederlands-Hervormde kerk, dat Henk Kooi (56) en Jakob Loer (43) van de Historische Vereniging Aduard hun ambitieuze plannen uit de doeken doen. Op de plek waar vroeger de bedden van de zieke broeders stonden, bevindt zich nu een houten tafel, bedekt met plattegronden en tekeningen. Kooi, die architect is, somt de belangrijkste kenmerken op van de Romano-gotische stijl: een hybride bouwstijl uit de late Middeleeuwen, waarvan de Aduarder abdijkerk een van de wegbereiders was. 

‘Helaas zijn er geen afbeeldingen van de abdijkerk bekend,’ zegt Kooi. ‘Maar uit oude beschrijvingen, archeologische opgravingen en vergelijkingen met restanten van Romano-gotische gebouwen in Noord-Nederland en Duitsland proberen we tot een redelijk waarheidsgetrouwe reconstructie te komen.’ Hij laat een driedimensionale tekening zien, gemaakt door zijn zoon Axe Kooi, die de kerk voorstelt zoals hij eruit had kunnen zien. Daar blijft het wat hem betreft niet bij: hij wil de tekeningen bewerken tot een film, die op een scherm geprojecteerd kan worden. ‘Een levensgrote projectie, op de plek waar ooit de ingang van de kerk was. Zo krijgt de bezoeker een beeld van de indruk die de kerk gemaakt moet hebben.’ 

De film moet het klapstuk worden van een nog op te richten Educatief Historisch Centrum in Aduard. Mediëvist Jakob Loer: ‘De geschiedenis is hier na de Tachtigjarige Oorlog met de grond gelijkgemaakt. Wij willen een erfenis weer zichtbaar maken die van groot belang is voor de hele regio. Niet alleen de bouwcultuur is hier door de cisterciënzers gebracht, ook de inpoldering en de aanleg van dijken en kanalen gebeurde door lekenbroeders uit het klooster.’ 

Er zal daarom in het centrum niet alleen aandacht worden besteed aan gebouwen, maar ook aan andere culturele en technische verworvenheden. Loer vertelt over het dertiende-eeuwse gangenstelsel, dat in 1948 – bij de aanleg van riolering in het dorp – tevoorschijn kwam. ‘Hieruit bleek dat de monniken toen al over een rioleringssysteem met stromend water beschikten. Later is het culturele peil dus ingezakt; toen scheet men weer in dozen.’

Historische Vereniging Aduard, Alb. Harkemaweg 45, 9831 SW Aduard. Tel: 050-40 32 189. Website: www.aduard.com. Presentatie kloosterkerk: www.signatuurarchitecten.nl

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Beatrice de Graaf
Beatrice de Graaf
Column

Zo banaal zag Hitler eruit in close-up 

Beatrice de Graaf breekt een lans voor de beeldbiografie. 'Het levert een ander effect op dan filmpjes op het internet.'

Lees meer
Kinderen vieren de onafhankelijkheid van Oostenrijk op een oude Sovjettank
Kinderen vieren de onafhankelijkheid van Oostenrijk op een oude Sovjettank
Artikel

Oostenrijk laveert sinds 1955 tussen het Oosten en het Westen  

Na de Tweede Wereldoorlog werd Oostenrijk verdeeld in bezettingszones. In 1955 vertrokken de buitenlandse troepen en kreeg het zijn onafhankelijkheid terug. Het land bleef neutraal en taalde nooit naar een lidmaatschap van de NAVO of het Warschaupact.   Nog geen twee weken nadat de troepen van Jozef Stalin de nationaal-socialisten uit Wenen verjoegen, had Oostenrijk een...

Lees meer
De heckrund was een Arisch fantasiedier 
De heckrund was een Arisch fantasiedier 
Artikel

De heckrund was een Arisch fantasiedier 

Ooit leefde in Europa de auroch, een uitgestorven oerrund. Nazi-topman Hermann Göring wilde het terugfokken, zodat de Duitsers er als echte Germanen op konden jagen. De opdracht daarvoor ging naar zoöloog Lutz Heck, die een ‘heckrund’ in elkaar knutselde.  Nu zouden ze toch wat beleven… Op Schorfheide in Brandenburg waande Hitlers tweede man Hermann Göring...

Lees meer
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Artikel

Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem

Neville Chamberlain dacht dat hij vrede kon kopen door Tsjecho-Slowakije uit te leveren aan Hitler. Hij was niet alleen naïef, maar ook hoogmoedig. Na een lange en succesvolle carrière in de Britse politiek negeerde Chamberlain de adviezen van anderen. Is Donald Trump de nieuwe Neville Chamberlain? De Britse krant The Guardian en andere media wierpen...

Lees meer