Home Stad & Land

Stad & Land

  • Gepubliceerd op: 23 februari 2005
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Maurice Blessing
  • 3 minuten leestijd

Een fototentoonstelling over de wederopbouwwijk, een boek over beroemde plaatsgenoten – in heel Nederland houden mensen, archieven en historische verenigingen zich bezig met de plaatselijke historie. Hun initiatieven komen hier aan bod. Deze maand: de eerste gastarbeiders in Tilburg


Een nieuwe Chevrolet, dat was waar de Istanbulse taxichauffeur Yasar Engin van droomde. Maar waar zou hij het geld vandaan halen om zijn exemplaar uit 1948 te vervangen? De enige oplossing voor Yasar lag in emigratie, het liefst naar Nederland. Hij had daar ooit, in opleiding bij de Turkse marine, noodhulp verleend bij de Watersnoodramp. Van de Nederlanders was hem bijgebleven dat ze ijverig en proper waren.

Yasar ging naar de Nederlandse ambassade en kreeg tien adressen van Nederlandse bedrijven. Hij schreef ze allemaal aan. Het eerste bedrijf dat reageerde was VanKuijk Deuren uit Tilburg; hij kon er als ‘houtbewerker’ in dienst komen. Op 23 oktober 1963 vertrok Yasar, samen met elf landgenoten die bij hetzelfde bedrijf gingen werken, met de Lorelei Express uit Istanbul. De reis verliep voorspoedig, al bleef één van de twaalf in Belgrado achter, omdat hij tijdens een tussenstop een glaasje bier was gaan drinken en te laat besefte dat de Lorelei zich weer in beweging had gezet. 

De aankomst op het station van Tilburg was overweldigend. Zoveel mensen! Tilburg moest wel een wereldstad zijn als Istanbul. De verbaasde migranten, de eerste gastarbeiders in de geschiedenis van Tilburg, hadden geen idee dat de Tilburgers speciaal voor hen zo massaal waren toegestroomd. De elf werden opgevangen door de drie directeuren van de fabriek, de directiesecretaresse en de exploitant van café In den Wijngaard – dat zich zou ontpoppen als het eerste ‘Turkenpension’ van Tilburg -, en de harmonie speelde een welkomstdeuntje. Ook zwaaide iemand met een grote Turkse vlag. De daaropvolgende dagen zouden de nieuwsgierige Tilburgers elkaar de loef proberen af te steken in het thuis uitnodigen van een ‘mohammedaan’. Ook dook de ‘verloren Turk’ weer op; een taxichauffeur trof hem aan bij het station, herkende hem uit de krant en bracht hem naar het pension.

‘De geschiedenis van de gastarbeiders vormt een hiaat binnen de Nederlandse geschiedschrijving,’ zegt de Tilburgse historicus Henk van Doremalen. Samen met journalist Paul Spapens en fotograaf Jan Stads publiceerde hij, als onderdeel van een project van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, Werken, werken, werken! De geschiedenis van gastarbeiders in Tilburg en omstreken 1963-1975. Vijftig voormalige ‘gastarbeiders’ werden geïnterviewd; het resultaat werd in een historische context geplaatst.

Niet toevallig is gekozen voor de tijdsperiode 1963-1975. ‘In 1963 kwamen de eerste “gastarbeiders” naar Tilburg. En het jaar 1975 is, achteraf bezien, een omslagpunt.’ Rond 1975 is een verandering merkbaar in de verhouding tussen autochtone Nederlanders en migranten. ‘De relaties verharden, en dat heeft een aantal oorzaken.’ Van Doremalen noemt de oliecrisis, die niet alleen de economische neergang inluidde – en daarmee een einde maakte aan de Nederlandse afhankelijkheid van buitenlandse arbeidskrachten -, maar ook de schuld zou zijn van ‘de Arabieren’. ‘En dús de Turken en Marokkanen,’ zegt Van Doremalen. Tegelijkertijd werd duidelijk dat de ‘gasten’ blijvertjes waren.

Ook de samenstelling van de gastarbeidergemeenschap veranderde. ‘De eerste groep, uit de jaren zestig, kwam om keihard te werken en te sparen.’ De gastarbeiders in hun kielzog, gelokt door verhalen over een ‘paradijselijk Nederland’, waren minder initiatiefrijk en vaker afkomstig van het minder ontwikkelde platteland. De aanspraak die werkloze gastarbeiders maakten op de sociale voorzieningen, haalde hun imago verder naar beneden.

In het boek wordt het volgende Tilburgse volksversje geciteerd; het zou rond 1975 zijn ontstaan: ‘Salaam Saleika, lieve vrouw, ik nooit meer werken in de bouw. Jij niet denken: och wat erg, en tegen opzien als een berg. Allah mij niet heb verlaten, jouw Ali is met GAK gaan praten’. Zij zeggen: Jij vakantie houwen, ik nu geld krijgen zonder bouwen.’ 
 
Werken, werken, werken! De geschiedenis van gastarbeiders in Tilburg en omstreken 1963-1975 is een project van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur, F.C. Donderstraat I, 3572 JA Utrecht. Tel: 030-27 60 211. Internet: www.volkscultuur.nl.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit het grote offensief
Scène uit het grote offensief
Recensie

Blunders en rivaliteit kostten mensenlevens in de Slag om de Schelde

Dat Zeeland met de Slag om de Schelde het grootste Nederlandse slagveld werd in de Tweede Wereldoorlog had niet gehoeven. Het was anders gelopen als de Britse legeraanvoerder Bernard Montgomery minder eigengereid was geweest. Zijn rivaliteit met de geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower hielp ook niet mee, blijkt uit de documentaire Het grote offensief. De film...

Lees meer
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Recensie

Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD

Eerst waren er excuses van het Amsterdamse gemeentebestuur, pas daarna verscheen het bijbehorende onderzoek van het NIOD. Beide trekken dezelfde conclusie: de gemeente gaf volle medewerking aan het beleid van de Duitse bezetter om Amsterdam judenrein te maken. Maar waar burgemeester Femke Halsema koos voor het perspectief van de slachtoffers, staat het NIOD vooral stil...

Lees meer
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Nieuws

Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 

De beweging van de Jonge Turken, die zich aan het begin van het twintigste eeuw inzette voor de modernisering van het vaderland, liet zich door Franse ideeën inspireren. Dat laat historicus Remzi Çağatay Çakırlar zien in zijn proefschrift, waarop hij onlangs in Leiden promoveerde.  In 1925 gaf de intellectueel en Jonge Turk Abdullah Cevdet een...

Lees meer
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Recensie

Speelfilm Perla: communisten ruïneren jong stel

We mogen denken dat we ons lot in eigen hand hebben, maar de speelfilm Perla dwingt tot bescheidenheid. Daarin ruïneert het communistische regime in Tsjechoslowakije het leven van een jong stel. Het drama opent met de inval in 1968 in Tsjechoslowakije door de legers van het Warschaupact. Daarna schakelt de film over naar 1981 in...

Lees meer