‘Kijk,’ zegt Rien de Ridder terwijl hij terugschakelt, ‘daar loopt een van de laatste vijftig van Arnemuiden.’ We passeren stapvoets een vrouw in klederdracht. De gouden hangers aan haar kanten muts slingeren kordaat mee op het ritme van haar ferme tred. Ze werpt een priemende blik in de auto, om verdere opdringerigheid te ontmoedigen.
Arnemuiden, het ooit zo trotse vissersstadje op Walcheren, is niet meer. Tenminste, niet meer als vissersstad. Eind zeventiende eeuw keerde plots het tij voor het Zeeuwse stadje. Hoezeer de bewoners, die voor hun onderhoud afhankelijk waren van de haringvangst en de export van geraffineerd zout, zich ook inspanden, de verzanding van de haven nam zienderogen toe.
De Arnemuidenaren konden de eeuwen erna slechts verslagen toezien hoe de zee, bron van hun welvaart, zich langzaam maar zeker terugtrok tot achter de einder. Slechts een klein riviertje, de Arne, verbond het verpauperde stadje nog met het open water. In 1997 volgde de definitieve nekslag: na ruim vier eeuwen zelfstandigheid werd Arnemuiden bestuurlijk ingedeeld bij buurgemeente Middelburg – aartsrivaal sinds mensenheugenis.
De gloriedagen van Arnemuiden liggen in de zestiende eeuw, toen de stad bekend was onder zeelieden over de hele wereld. De Arnemuidense rede diende als voorhaven van zowel Middelburg als Antwerpen; vracht werd er overgeladen op kleinere schepen die de Schelde op konden. De Italiaanse geschiedschrijver Guicciardini noemde het stadje ‘het middelpunt van Europa’. In het jaar 1570-’71 deden maar liefst 518 buitenlandse schepen de haven aan, bijna evenveel als Antwerpen en Middelburg tezamen. Drie jaar later verleende Willem van Oranje Arnemuiden stadsrechten, als dank voor de steun tegen de Spanjaarden. Het eerste stadsbestuur liet een stadhuis bouwen en verdedigingswerken aanleggen.
Maar het stadhuis is allang verloren gegaan en van de verdedigingswerken zijn nog slechts verhogingen in het maaiveld over. Hoe de oude stad er precies uitzag wist eigenlijk niemand meer. Totdat de geboren Arnemuidenaar Rien de Ridder (59), als civiel bouwkundige geïnteresseerd in historische kaarten en modellen, in het gemeentearchief ging snuffelen. Daar trof hij kaarten aan uit de Franse tijd (1795-1813).
‘De Fransen hebben in 1806 heel precies alle straten en huizen in Arnemuiden ingemeten,’ vertelt De Ridder. Op die tekeningen zag De Ridder voor het eerst waar de oude omwalling, de bastions en de grachten, gelopen moeten hebben. Extra gegevens verkreeg hij uit documenten van de Nederlandse Spoorwegen, waarin vermeld werd hoe gedeelten van de bastions waren afgegraven om te dienen als fundering voor de spoorlijn die in 1872 werd aangelegd.
De Ridder, geholpen door andere vrijwilligers van de Historische Vereniging Arnemuiden, toog aan de bouw van een maquette van de stad in zijn glorietijd. Het zeshoekige model heeft, in het vallende licht van een zeshoekig raam, een opvallende plek gekregen in het lokale Historisch Museum. De Ridder wijst trots de oude stadspoorten aan, de Oostdijk waar zich nu het museum bevindt, en de Sint-Maartenskerk met de beroemde klokken van Arnemuiden. In de haven varen zeeschepen af en aan.
Tegenover de maquette hangt een geschilderd panorama uit de zestiende eeuw, een stadsgezicht vanuit zee. Aan de zijkanten zijn wel heel uitzonderlijke figuren te zien: een vrouw met kind, gehuld in een bruine vacht met abstracte tatoeages op het gezicht. Ze ondersteunt het wapen van Arnemuiden. Is de lokale klederdracht de laatste eeuwen zo sterk geëvolueerd? De Ridder heeft geen idee wat ze uitbeeldt, zegt hij.
Dan komt de beheerder van het museum binnengelopen. Wat hij laatst heeft vernomen… Jarenlang hebben ze zich het hoofd gebroken over wat die exotische Madonna met Kind moest voorstellen, en nu heeft een plaatsgenoot ontdekt dat dit eskimo’s zijn uit ‘de Nieuwe Wereld’. Ze waren eind zestiende eeuw naar de Nederlanden vervoerd om als kermisattractie te dienen. Uit het schilderij valt op te maken dat ze in Arnemuiden aan land moeten zijn gegaan.
Historische Vereniging Arnemuiden, Kon. Julianalaan 10, 4341 EV Arnemuiden. Internet: www.arnehistorie.com. Periodiek: Arneklanken, viermaal per jaar, gratis voor leden.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
