Speculeren over middeleeuwse vrouwen

Volgens de Britse cultuurhistoricus Janina Ramirez waren de Middeleeuwen vrouwvriendelijker dan vaak wordt aangenomen. In Femina geeft ze tientallen voorbeelden van machtige vrouwen.

Tijdens de Reformatie sloten veel Europese kloosters hun deuren. De nonnen die er eens in gebed waren verzonken, onderwijs gaven en deel uitmaakten van een rijke intellectuele traditie, moesten terug naar huis. Hun werk raakte in vergetelheid. Dat werd er niet beter op in de negentiende eeuw, toen geschiedenis zich als vak begon te ontwikkelen en historici vooral oog hadden voor ‘grote mannen’. In Femina probeert Janina Ramirez middeleeuwse vrouwen opnieuw een gezicht te geven. Ze gebruikt daarvoor geschreven bronnen, die onvermijdelijk samenhangen met het religieuze leven in die tijd. Maar ze betrekt ook kunstvoorwerpen, (restanten van) kleding en archeologische vondsten in haar analyse. Dat levert onderhoudende verhalen op over de vrouwen die werkten aan het tapijt van Bayeux, de beroemde abdis Hildegard von Bingen, de Poolse heilige Jadwiga en de oversekste Engelse mystica Margery Kempe, die als eerste een autobiografie schreef.

Meer lezen over de Middeleeuwen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Het is niet altijd duidelijk wat er nieuw is aan Ramirez’ relaas; over Hildegard von Bingen is bijvoorbeeld al veel bekend. En als ze over de vroege Middeleeuwen schrijft, moet ze bij gebrek aan materiaal soms speculeren. Hoewel ze probeert het verleden niet in eigentijdse termen te interpreteren, levert dat enkele uitglijders op. Zo haalt ze bij de beschrijving van de Viking-cultuur de mythe van de god Thor aan. Die gaat verkleed als vrouw naar een bruiloft om wraak te nemen op zijn gastheren en om de hamer die ze van hem hebben afgepakt terug te krijgen. Als Thor die hamer eenmaal heeft, slaat hij iedereen dood. Een gewone list en daarna een moordpartij, zou je denken. Maar Ramirez vermoedt dat een god in jurk duidt op ‘genderfluïditeit’ bij de Vikingen. Ze haalt meer voorbeelden daarvan aan. Zo bestaan er afbeeldingen van Viking-mannen in een jurk en is er ook een graf van een Viking-strijdster gevonden. Toont dit aan dat de Vikingen er een minder strikte rolverdeling op na hielden dan gedacht? Ramirez ziet ook wel in dat het bewijs flinterdun is en pleit er daarom vooral voor met open ogen naar het verleden te kijken.

Zo hinkt het boek op twee gedachten. Ramirez wil heel graag ontdekken dat middeleeuwse vrouwen meer invloed hadden dan verondersteld; tegelijk laat ze voortdurend zien hoe weinig er over hen bekend is en hoe lastig het is steekhoudende conclusies te trekken.