Wie was de ‘kwade genius’ tijdens de Duitse bezetting, Arthur Seyss-Inquart of Hanns Albin Rauter? Onder leiding van Bas Kromhout (Historisch Nieuwsblad) spraken de Duitse historicus Johannes Koll, die een biografie schrijft over Seyss-Inquart, en promovendus Theo Gerritse, die onderzoek doet naar Rauter, hierover tijdens de tweede bijeenkomst van de serie Helden en Schurken op 21 februari jongstleden in het Verzetsmuseum Amsterdam. ‘Rauter werd door zijn imago gevaarlijker geacht dan Seyss-Inquart´.
‘Rijkscommissaris’ Seyss-Inquart en Rauter, de Höhere SS- und Polizeiführer, waren de hoofdverantwoordelijken voor de Duitse onderdrukking in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Waarom verschijnen er nu pas biografieën over hen? ‘Rauter is bijna vergeten binnen de Nederlandse geschiedenis’, stelt Gerritse, die dit jaar hoopt te promoveren aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Veel jongeren weten niet meer wie Rauter is en welke invloed hij heeft gehad tijdens de bezetting. Daarom is het belangrijk dat er een biografie over hem geschreven wordt.’ Volgens Koll, die is verbonden aan de Economische Universiteit van Wenen, staan “daderbiografieën’ internationaal pas sinds kort in de belangstelling.
Seyss-Inquart en Rauter hadden verschillende ideeën over de toekomst van Nederland. ‘Seyss-Inquart probeerde in eerste instantie het Nederlandse volk voor zich te winnen’, legt Koll uit. ‘Maar naarmate de oorlog vorderde, en deze steeds slechter verliep voor de Duitsers, kwam er van de beoogde nazificatie niets terecht. Het beleid werd steeds repressiever. Toch heeft Seyss-Inquart nooit een definitief plan voor de toekomst van Nederland gehad. Ik heb het idee dat hij wachtte met het uitvoeren van zijn ideeën tot de oorlog was afgelopen.’ Gerritse: ‘Rauter en de SS waren daar vanaf begin af aan juist heel duidelijk in: Nederland moest, samen met de Scandinavische landen, een onderdeel gaan vormen van het Groot-Germaanse Rijk’.
De twee Oostenrijkers vervulden ieder een andere functie. Gerritse: ‘Rauter was een ondergeschikte van Seyss-Inquart en behoorde zo gezegd tot de uitvoerende macht, maar hij voerde zijn taken uit met het nodige fanatisme en gaf zich daar volledig aan over. Een goed voorbeeld is de Jodenvervolging: die verliep in Nederland veel efficiënter dan in andere bezette
landen.’
‘Seyss-Inquart was beleidsbepaler en daarnaast de machtigste man in Nederland’, aldus Koll. ‘Maar hij was net zoals Rauter een antisemiet en overtuigd nationaalsocialist, die ervoor zorgde dat de vervolging van de Joden in Nederland uitstekend gepland en voorbereid werd.’ In deze kwestie speelde echter ook mee dat Nederland vanaf het begin een civiel in plaats van een militair bestuur had, betoogt Koll verder. Hierdoor was het eenvoudiger om grip te krijgen op de bureaucratie en de Joodse bevolking dan in andere landen.
Welk van de twee was nu de echte ‘kwade genius’? Gerritse: ‘Rauter werd na de oorlog in de kranten “de gier van de Alpen” en “de tweede Alva” genoemd. In mijn ogen kreeg hij meer negatieve aandacht in de Nederlandse pers in vergelijking tot Seyss-Inquart, terwijl hij “alleen maar” tot de uitvoerende macht behoorde.’ Koll sluit zich daarbij aan. ‘Seyss-Inquart had alle touwtjes in handen. Vaak is iemand die het beleid bepaalt expliciet gevaarlijker dan de uitvoerder ervan.’
Afbeeldingen:
Seyss-Inquart spreekt de Ordnungspolizei toe in Den Haag (1940)
Rauter, ca. 1939-1941 (Deutsches Bundesarchiv)
