Rebellie aan het hof

Zijn filmmakers alleen nog geïnteresseerd in koninginnen als ze jong, oogverblindend mooi en feministisch zijn? Oude vorstinnen die met ijzeren vuist de traditie in stand houden, komen we in de bioscoop nog maar zelden tegen. Stephen Frears’ The Queen, over koningin Elizabeth II in de dagen na de dood van prinses Diana, is een uitzondering.

De oude vorstinnen zijn in films vervangen door jonge,levenslustige vrouwen, die met moderne ideeën hun hofhouding de stuipen op het lijf jagen. Meestal willen zij helemaal geen koningin worden, maar worden ze het toch door uithuwelijking aan een saaie droogstoppel of een akelige bruut in een ver vorstendom.

Geen wonder dat sommige vrouwen gek worden. Zoals Johanna de Waanzinnige in de Spaanse film Juana la Loca uit 2001. De film portretteert de in 1496 aan Philips de Schone uitgehuwelijkte Johanna van Castilië als een vrouw met modern-romantische opvattingen over de liefde. Die zijn aan Philips niet besteed en zijn overspel drijft Johanna tot waanzin. Historische waarheid of anachronistische onzin? Het enige wat vaststaat is dat Johanna gek was, want ze bewaarde het lijk van de jong gestorven Philips in een loden kist, die ze gezellig meenam als ze op reis ging.

Een slachtoffer van uithuwelijking is ook Georgina Spencer in de recente Engelse speelfilm The Duchess. De film portretteert de vrouw die in 1774 op 17-jarige leeftijd trouwde met de hertog van Devonshire als een vrijdenker die haar conservatieve omgeving ver vooruit was. Ook zij heeft te maken met een overspelige echtgenoot, bij wie ideeën over vrouwenrechten op dorre bodem vallen. De film trekt een parallel tussen de hertogin en prinses Diana, die een ver familielid was. Beiden waren populair bij het volk en reageerden met minnaars op hun overspelige echtgenoten.

Andere problemen hebben Mary en Anne Boleyn in 1525. Zij strijden in het ook vorig jaar uitgekomen The Other Boleyn Girl om de liefde van koning Hendrik VIII. Verstandig is hun keuze niet, want de koning staat niet bekend om zijn vrouwvriendelijkheid. Het liefdesavontuur kost Anne het hoofd en Mary overleeft ternauwernood Hendriks grilligheid in een verre Engelse uithoek. The Other Boleyn Girl is een onvervalste paleissoap.

Bijna alle moderne koninginnendrama’s draaien om vrouwen (altijd gespeeld door beeldschone actrices, zoals Scarlett Johansson, Natalie Portman, en Keira Knightley), die klem zitten tussen hun verlangens en de rauwe werkelijkheid, waarin ze worden behandeld als broedmachines en machtspolitieke schaakstukken. Het anachronisme zit erin dat deze vrouwen een modern bewustzijn hebben. Terwijl iedereen in hun omgeving de patriarchale gang van zaken volstrekt normaal vindt, rebelleren zij tegen het vernederende en verstikkende hofleven.

Het recentste voorbeeld is The Young Victoria. De film speelt zich af net voor en na de kroning van koningin Victoria in 1837. Omdat de tiener Victoria de enige Engelse troonopvolgster is, wordt zij als kasplantje behandeld. Victoria verlangt naar de dag dat ze koningin zal zijn en zelf over haar leven kan beslissen. ‘Heb je je ooit een schaakstuk gevoeld in een spel dat tegen je wil wordt gespeeld?’ vraagt ze aan de Belgische prins Albert, met wie ze later zal trouwen.

Alberts antwoord dat ze het spel zo goed moet leren spelen dat niemand haar kan verslaan, knoopt ze in haar oren. Na haar kroning op 18-jarige leeftijd zal niemand haar ooit nog de les lezen. Ook Albert niet. Als hij zich met staatszaken bemoeit, ontsteekt ze in woede. ‘Je dacht dat ik een vrouw was wie je de les kunt lezen, die je over het hoofd kunt zien en kunt negeren. Je bent mijn echtgenoot, dat is alles.’ Voor alle duidelijkheid vat ze de situatie voor hem nog even samen: ‘Ik draag de kroon.’

Koningin Victoria als feministisch boegbeeld. Moeten de clichés over het benauwende, preutse Victoriaanse tijdperk op de helling?

Jean-Marc Vallées The Young Victoria is vanaf 21 mei in de bioscoop te zien. Juana la Loca (2001) van Vincente Arande en The Other Boleyn Girl (2008) van Justin Chadwick zijn verkrijgbaar op dvd. Saul Dibbs The Duchess (2008) verschijnt later dit jaar op dvd.

Signalementen

door Dorien de Vos

Film

J’accuse
De pacifistische film J’accuse uit 1919 van de Franse filmmaker Abel Gance toont de verzoening tussen twee soldaten, van wie de één een affaire heeft met de vrouw van de ander. Van de film is slechts één gekleurde nitraatkopie bewaard gebleven. Op het Holland Festival wordt de volledig gerestaureerde film vertoond.
J’accuse. 23 en 24 juni, 20 uur. Rabozaal Stadsschouwburg Amsterdam. Info: www.hollandfestival.nl.

Dvd

RAF
Geschiedenis als rollercoaster van spectaculaire gebeurtenissen is de specialiteit van de Duitse producent Bernd Eichinger. Na Der Untergang, over Hitlers laatste dagen in de bunker in Berlijn, leverde dat met Der Baader Meinhof Komplex weer een historische adrenalinefilm op. Het portret van de sektarische terreurbeweging die Duitsland in de jaren zeventig naar de rand van een collectieve zenuwinzinking joeg, rent hijgerig van bomaanslag naar liquidatie. Toch weet de film de politiek gepolariseerde tijdgeest goed te raken. De dvd bevat als extra’s onder meer interviews met Bernd Eichinger en Stefan Aust, ex-hoofdredacteur van Der Spiegel, die het boek schreef waarop de film is gebaseerd.
Bernd Eichinger, Der Baader Meinhof Komplex. € 24,99. Info: www.a-film.nl.

Theater

Sjakoo
Sjakoo was een Amsterdamse straatheld die leefde in de Gouden Eeuw. Hij stal van de rijken en gaf aan de armen, waarvoor hij uiteindelijk werd onthoofd. Sjakoo heeft werkelijk bestaan, maar de legende rond zijn persoon is niet helemaal historisch verantwoord. Toch wordt voor het VOC-schip de Amsterdam een buitenmusical over de volksheld opgevoerd.
De MediaVilla, Sjakoo, de Musical. Vanaf 1 mei, Oosterdok 2, Amsterdam. Info: www.sjakoo.com.

Warenar
Deze komedie van P.C. Hooft uit het begin van de zeventiende eeuw bevat nog altijd actuele thema’s als geld, liefde en bedrog. De opvoering vindt plaats in het Muiderslot, waar Hooft veertig jaar lang leefde en werkte.
De Kale, Warenar. 5 tot en met 26 juni. Muiderslot, Herengracht 1, Muiden. Info: 0294-25 62 65 of www.hooftophol.nl.