Schrijver en correspondent Pieter Waterdrinker woont in Rusland. Zijn nieuwste, autobiografische roman Tsjaikovskistraat 40 is enthousiast ontvangen. Hij bewondert de laatste president van de USSR, Michail Gorbatsjov, om zijn moed tegen de gevestigde orde in te gaan.
Wanneer maakte u kennis met Michail Gorbatsjov?
‘Als eerstejaarsstudent Russisch en rechten bezocht ik Moskou en Leningrad in 1981. Brezjnev was president, alles was grauw en grijs. Ik omschrijf het in Tsjaikovskistraat 40 alsof het land van papier-maché was. Je proefde dat het communistische stelsel op apegapen lag, en daar kwam eind jaren tachtig de nieuwe president op, Michail Gorbatsjov (1931). Met zijn opkomst ben ik teruggegaan naar de Sovjet-Unie, in 1996 heb ik me er gevestigd.’
Openbaarde hij zich meteen als hervormer?
‘Nee. Gorbatsjov was een pragmaticus, geen strategisch denker of idealist. Hij was leider van de communistische partij in het zuiden van Rusland, waar veel sanatoria zijn. De partijbonzen gingen daar kuren, en zo heeft hij die lui leren kennen, zo is hij opgeklommen. Gorbatsjov is een charismatisch man. Ik heb hem tweemaal ontmoet, zijn charisma heb ik zelf ervaren.’
Wat is zijn grootste wapenfeit?
‘Zijn durf om de USSR te hervormen en tegen de gevestigde orde in te gaan. Hij had kunnen voortleven als een communistische rode tsaar die alle protest en kritiek onderdrukte. Iedereen zag dat het communistische systeem op instorten stond, maar het vergde persoonlijke moed om dat te veranderen.’
‘Gorbatsjov heeft lot West-Europa bepaald’
Een held?
‘Ja. Ik ben er heilig van overtuigd dat één persoon de loop van de geschiedenis kan beïnvloeden. Toen de Berlijnse Muur in 1989 dreigde te vallen, had Gorbatsjov tanks naar Oost-Duitsland kunnen sturen; die macht had hij. Maar hij heeft dat niet gedaan. Gorbatsjov heeft in zekere zin toestemming gegeven voor het uiteenvallen van het Oostblok. Zijn beslissing heeft ook mede het lot van West-Europa bepaald.’
Voor hemzelf liep het minder gelukkig af.
‘Gorbatsjov was alleen uit op hervormingen binnen het communistische systeem. Maar de geschiedenis ging met hem aan de haal. Hij belandde in een shakespeareaanse tragedie, waarbij zijn eigen vertrouwelingen hem hebben verraden. In 1991 vertelde Boris Jeltsin dat het afgelopen was met hem door per decreet de communistische partij op te heffen in de staat Rusland.’
Zijn er parallellen met uw eigen leven?
‘Net als Gorbatsjov hoop ik zaken open te breken. In mijn geval doe ik dat met literatuur. Als schrijver beschouw ik het als mijn plicht ogen te openen. Dat gaat gepaard met weerstand, maar het zij zo.’
Alies Pegtel is historicus en journalist.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
