Onze wereld is continu aan verandering onderhevig en dat was in het verleden niet anders, meent de Engelse historicus Peter Frankopan, directeur van het Oxford Centre for Byzantine Research. Frankopan stelt dat de hele wereld in beweging is, maar wij in Europa niet verder kijken dan onze eigen achtertuin. In zijn boek De Zijderoutes neemt hij ons mee naar centraal-Azië, waar volgens hem de bakermat van de beschaving ligt. ‘De grootste steden en centra van geleerdheid lagen niet in Europa.’
Wat motiveerde u dit werk te schrijven?
‘Als scholier al stoorde het me dat we alleen Latijn en Grieks kregen. Waarom werd er geen aandacht besteed aan andere klassieke talen als Sanskriet en oud-Chinees? Dit voorop stellen van de Europese geschiedenis is mij altijd een doorn in het oog geweest. Ik wist zeker dat er andere manieren waren om naar de geschiedenis te kijken.‘
U stelt dat westerse geschiedschrijving te eurocentrisch is. Wanneer wij in het Westen naar de rest van de wereld kijken gebeurt dit met een té Europese visie.
‘Sterker nog, dat is áls wij al naar de rest van de wereld kijken. Natuurlijk begint de wereld van een mens bij zijn eigen buurt of huis. Dit is heel normaal, maar in Europa gebeuren twee opvallende dingen. Ten eerste zien we West-Europa vaak als op zichzelf staand. Dit geeft een te bekrompen wereldbeeld. De geschiedwetenschap weerspiegelt dit: mensen willen lezen over thema’s dicht bij huis en vergeten daarmee een hele landmassa ten Oosten van Venetië.’
‘Daarnaast zijn wij in de Europese historiografie te druk bezig met onszelf op de borst kloppen, maar vergeten we dat in het verleden de grootste steden en centra van geleerdheid niet in Europa lagen. Omdat wij niet genoeg moeite doen om het verleden van andere landen goed te begrijpen, reageren we op basis van emotie. Dit helpt niet als we discussiëren over bijvoorbeeld migratievraagstukken.’
Een complete wereldgeschiedenis schrijven is natuurlijk onbegonnen werk. In uw werk probeert u een groot tijdsbestek en gebied te behandelen. Hoe selecteerde u wat zinvol was voor uw verhaal?
‘Het is de droom van iedere historicus om een volledige wereldgeschiedenis te schrijven. Helaas zit geen enkele uitgever – en waarschijnlijk ook geen enkele lezer – te wachten op een boek van drieduizend pagina’s. De verhalen die het beste verkopen zijn vaak verhalen over breakdowns: de momenten waarop mensen vochten en systemen inzakten. Maar ik vind de tijden dat we niet vochten interessanter.’
‘Voor ons Europeanen is bijvoorbeeld Karel de Grote een belangrijk figuur. Hij wordt gezien als de founding father van Europa, wat niet verwonderlijk is. Na de Romeinen was hij de eerste die Frankrijk en Duitsland grotendeels wist te verenigen, wat nog steeds geldt als de basis voor Europa. Echter, ondanks het feit dat hij een steengoede generaal en bureaucraat was, kon hij geen letter lezen en schrijven.’
‘Het is daarom voor het grote verhaal interessanter dat de islamitische wereld in die periode invloed uitoefende in een gebied dat strekte van het Spaanse schiereiland tot aan de Himalaya. Goed opgeleide Arabische geleerden bestudeerden de werken van Aristoteles. Tegelijkertijd vroegen zij zich af waarom Europeanen niet meer in deze ideeën geïnteresseerd waren en hun gereedschap inruilden voor wapens.’
De ondertitel van uw boek is “Een nieuwe geschiedenis”. Welke bronnen heeft u gebruikt bij de totstandkoming van een nieuwe geschiedenis?
‘De meeste bronnen waren gewoon voorhanden. Ik heb geen eeuwenoude manuscripten in hoeven duiken om dingen te ontdekken die nog nooit iemand gelezen had.’
‘Er zijn natuurlijk veel manier om te onderzoeken hoe mondialisering in zijn werk ging. Er is veel gekeken naar hoe goederen zich verspreidden over de hele wereld. Bekende voorbeelden hiervan zijn zijde en specerijen. Ik vroeg me af hoe flora en fauna zich verspreidden, wat mij ertoe zette om vijf weken lang walnoten te onderzoeken uit alle hoeken van de wereld.’
Denkt u dat er vaste patronen te vinden zijn in de geschiedenis?
‘Ik sluit mij aan bij wat Mark Twain zei: “History doesn’t repeat itself, but it rhymes”. Wat steeds terugkomt is dat Europa en Azië volgens een ander ritme leven. In Europa worden wij gestuurd door competitiedrang en trachten we ons van andere landen te onderscheiden. In Azië daarentegen wordt vooral gezocht naar stabiliteit.’
‘De meest interessante reactie die ik gekregen heb op mijn boek is dat mensen zich gerustgesteld voelen. Over de hele wereld ontvouwen zich complexe gebeurtenissen en dit voelt voor veel mensen bedreigend. Het stelt veel mensen dan gerust om te beseffen dat verandering een natuurlijke gang van zaken is. Ook de zorgen over bijvoorbeeld migratie en vluchtelingen zijn niks nieuws maar van alle tijden.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
