Na ongekende corona-besmettingscijfers gingen er in 2021 stemmen op om carnaval te verplaatsen naar een veiliger datum. Dat kan met de optochten en kroegavonden. Maar de datum van het echte carnaval ligt na eeuwen bakkeleien vast.
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
Carnavalsliefhebbers uit het Brabantse Oosterhout verplaatsten hun feest in 2022 vanwege corona naar het Pinksterweekend. Dat maakte hun stichting De Smulnarren in januari 2022 bekend, al formuleerde die het iets anders: met Pinksteren is er een ‘carnavalesk alternatief’. Want hoe verstandig het ook kan zijn om het feest uit te stellen, het officiële carnaval laat zich niet verplaatsen. Daarvoor is het te zeer verbonden met de kerkelijke agenda, en met de datum van Pasen, waarover eeuwenlang is gedebatteerd.
Carnaval markeert immers het begin van de veertig dagen vasten die voor gelovigen vooraf dienen te gaan aan het cruciale Paasfeest. En dat hoort plaats te vinden op de dag dat Christus uit de dood zou zijn opgestaan. Op het eerste gezicht klinkt dat simpel, want het Nieuwe Testament leert dat Hij herrees op de derde dag van het Joodse Pesach. Maar in de eerste eeuwen van onze jaartelling bleek het behoorlijk complex om die datum te bepalen.
Joden gebruikten namelijk een maankalender terwijl in het christendom de zonnekalender dominant werd. Die twee lieten zich niet zomaar aan elkaar verbinden, onder meer doordat ze allebei hun imperfecties hadden. Zo draait de aarde in ruim 365,256 dagen om de zon en het was een hele klus om dat te vertalen naar een kalender met alleen maar hele dagen. Daardoor had de zonnekalender de neiging geleidelijk uit de pas te lopen met de zon. Daar kwam nog bij dat de Joodse kalender leed aan vergelijkbare problemen, maar dan met de maan.
In de late Oudheid leverde de Paasdatum dan ook de nodige hoofdbrekens op. Daarom werd tijdens het Concilie van Nicea, een grote kerkvergadering in 325, een knoop doorgehakt: Pasen viel op de eerste zondag na de eerste volle maan in de lente, en de lente begon op 21 maart. Daarmee leek de zaak beklonken, maar al snel rezen er weer problemen. In het bijzonder het verschil tussen het kalenderjaar en het zonnejaar bleef lastig, want daardoor groeide er een gat tussen de datum van 21 maart en het moment dat de positie van de zon het begin van de lente markeerde.
Daardoor hield de Paasdatum tot ver in de Middeleeuwen rekenaars en sterrenkijkers bezig. Zij probeerden de omwentelingen aan de hemel optimaal in schema’s te vatten. Maar de zaak bleef wringen, tot paus Gregorius XIII in 1582 een belangrijk besluit nam. Op basis van astronomische kennis voerde hij een nieuwe kalender in, die weer synchroon liep met de zon, en dat ook zou blijven doen. Die kalender gebruiken we nu nog.
Maar intussen hadden verschillende christelijke groeperingen elk hun eigen uitweg uit de problemen gekozen, en zo waren verschillende Paasdata ontstaan, waarvan een deel nog steeds geldt. Vandaar dat katholieken en protestanten in 2022 op 17 april Pasen vierden en orthodoxen pas op de 24e.
