Zo hebben we nog nooit over Europa gelezen. Dat oordelen veel recensenten over het boek Over oude wegen van auteur en OVT-presentator Mathijs Deen. In zijn nieuwe boek beschrijft Deen de geschiedenis van Europa aan de hand van de lange doorgaande wegen van het continent. Ondanks het feit dat deze wegen verhalen vertellen die soms al stokoud zijn, spelen zij geen prominente rol in het historisch besef van de gemiddelde Europeaan. ‘Op ons continent is altijd gereisd, ook over grote afstanden.’
Hoe kwam u op het idee om de Europese geschiedenis te beschrijven aan de hand van ons wegennetwerk?
‘Toen ik jong was gingen wij met het gezin regelmatig op bezoek bij mijn grootouders op de Utrechtse Heuvelrug. Tijdens de autorit daarnaartoe zei mijn vader ooit: “Dit is de E8. Die loopt van Londen naar Moskou.” Onze relatief korte reis werd toen voor mij een stukje van een veel groter geheel. Een veel groter geheel waarvan blijkbaar dus ook indrukwekkende hoofdsteden als Londen en Moskou deel uitmaakten. Dat maakte indruk op mij.’
Wat is er speciaal aan het Europese wegennet?
‘Wat ik bijzonder vind is dat de grote doorgaande wegen van de Verenigde Staten waslijnen zijn waaraan allerlei verhalen en culturele uitingen zijn opgehangen. Ze maken deel uit van de nationale identiteit. In Europa is dat gevoel niet aanwezig. Het liedje Get your kicks on Route 66 zou niet werken in Europa: wij kunnen ons niets voorstellen bij Get your kicks on the E4. We hebben in Europa wel een gecentraliseerd wegennet, maar dit spreekt niet erg tot de verbeelding.’
‘Het wegennet van Europa spreekt niet erg tot de verbeelding’
Hoe kwam dat systeem van doorgaande wegen tot stand?
‘Voor de aanleg van een centraal wegennet is een grensoverschrijdend ideaal nodig. Dat was er onder de Romeinen al, die wegen nodig hadden om legers over te vervoeren. Na de Tweede Wereldoorlog, in 1950, werd het eerste verdrag gesloten voor een Europees E-wegennet. In dit verdrag zie je dat de indeling volledig is gebaseerd op de geschiedenis. Het ging om doorgaande wegen langs hoofdsteden: historische routes dus. In de jaren zeventig ging dit plan ten onder en bracht de EU een vierkant raster aan in de indeling. Dit raster van horizontale en verticale wegen verving de historische inslag van het project.’
Het is bepaald geen boek over snelwegen. Hoe heeft u dit project aangepakt?
‘Ik wist dat ik een boek wilde schrijven over de Europese wegen. Ik wilde ook zelf reizen. Ik ben op zoek gegaan naar interessante verhalen die ons vertellen dat er in Europa duizenden kilometers wordt gereisd sinds de eerste mens voet zette op dit continent. Ik heb een aantal verhalen uitgewerkt in dit boek. Zo zijn er bijvoorbeeld verhalen over een middeleeuwse pelgrimstocht van IJsland naar Rome, over een heilige ketel die in de Oudheid via een rondtrekkend volk van de Balkan naar Denemarken wordt meegenomen en over een Marokkaanse Nederlander die terugreist naar zijn geboortedorp. Ik heb alle tochten die ik in het boek beschrijf ook gevolgd. Ik hoopte dat als ik een verhaal zou schrijven over lange doorgaande reizen uit de geschiedenis van Europa, ik iets op het spoor zou komen. Een groter idee over Europa, een Europese identiteit.’
En heeft u dat gevonden? Bestaat er iets als een Europese identiteit?
‘Dat is een vraag die moeilijk is te beantwoorden. Aan de ene kant hebben mensen hun nationale of lokale identiteit. Maar er is een andere Europese trend die daar haaks op staat. Op ons continent is altijd gereisd, ook over grote afstanden. Als mensen een verhaal vertellen over hun familie, hoeven ze niet ver terug in de tijd te gaan of het wordt al een reisverhaal. Er is dus altijd veel uitwisseling geweest in Europa. Als mensen op pad gingen, kregen ze met grenzen en buren te maken. Dat is voor Europeanen altijd een gegeven geweest. En ik denk dat dat onze kijk op ons continent, onszelf en de doorgaande wegen mede heeft bepaald. Dat is misschien, als zij bestaat, de “Europese identiteit”.’
‘Ik hoopte dat ik iets als een Europese identiteit op het spoor zou komen’
Waarom missen die Europese wegen dan de romantiek die wel aanwezig is bij Route 66?
‘Hierbij spelen verschillende dingen een rol. In de Verenigde Staten maken de doorgaande wegen deel uit van één nationaal verhaal: het is maar één natie. In Europa wordt het verhaal van die wegen in verschillende stukken gehakt. Een geografisch aspect hierbij is dat in Amerika de bergketens veelal verticaal lopen, en in Europa horizontaal. Zo sluiten de Alpen en de Pyreneeën allebei een schiereiland af. De Verenigde Staten zijn meer een aaneengesloten land.’
‘Wat daarnaast misschien een rol speelt is het vierkante raster dat in de jaren zeventig de historische indeling van het E-wegennet verving. Zo’n raster is praktisch, maar spreekt niet tot de verbeelding. Het is abstract, en wat abstract is kun je niet onthouden. In mijn jeugd liep de E8 van Londen naar Moskou. Dat betekende iets. Diezelfde weg heet volgens de nieuwe indeling de E30 en hij loopt nu van Cork in Ierland naar Omsk in Rusland. Dat klinkt veel minder krachtig. Als dat in mijn kinderjaren ook al zo was geweest, had ik dit boek misschien wel helemaal niet geschreven. Als mijn vader überhaupt had benoemd dat de E30 van Cork naar Omsk liep, had ik het nooit onthouden.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
