Vroeger was het verleden nog lekker overzichtelijk. Je had de ‘historie’, de periode waarover we schriftelijke bronnen bezitten, en de periode daarvoor, waarvoor we louter aangewezen zijn op archeologische vondsten, de zogenoemde ‘prehistorie’. In de ontwikkeling die de mensheid heeft doorgemaakt is dit echter een vrij willekeurige scheidslijn, die bovendien overal anders loopt. Nadat in het Midden-Oosten rond 3000 v.Chr. het schrift was geïntroduceerd, duurde het tot aan de Romeinse tijd totdat dit in West-Europa het geval was.
In zijn boek over de vroegste bewoners van het gebied dat tegenwoordig Nederland heet schrijft Leendert Louwe Kooijmans – tot 2008 in Leiden hoogleraar archeologie van de prehistorie – dat het begrip ‘prehistorie’ eigenlijk niet zo zinvol is. De komst van het schrift is slechts één cesuur, en bovendien is het een relatief recente uitvinding. Slechts zo’n honderd generaties scheiden ons van de Romeinen, terwijl de geschiedenis van de mensheid minstens 100.000 generaties beslaat. Hij spreek daarom liever van deep history. En wat hem betreft is de geschiedenis van Nederland heel wat ‘dieper’ dan vaak wordt gesuggereerd. Terwijl de meeste boeken over dit onderwerp beginnen bij de hunebedbouwers, die rond 3400 v.Chr. op het toneel verschenen, houdt Onze vroegste voorouders daar op.
Na een overzicht van de ontwikkeling van de moderne mens richt Kooijmans zich op de archeologische vondsten die aanwijzingen geven over de eerste bewoners van de Lage Landen. Zo zijn bij Maastricht artefacten gevonden van Neanderthalers, die daar 250.000 jaar geleden bivakkeerden. Deze menssoort werd vanaf 40.000 v.Chr. verdreven door de Cro Magnons, die tot de moderne Homo sapiens behoorden. Door klimatologische omstandigheden – de verschillende ijstijden – veranderde niet alleen de vorm van ‘Nederland’, maar was het ook niet permanent bewoond.
Vanaf ongeveer 13.000 v.Chr. neemt het aantal archeologische vondsten enorm toe. Dit komt vooral door de ‘neolithische’ of ‘agrarische revolutie’ die daarna al vrij snel uitbreekt, en die inhoudt dat mensen gewassen gaan verbouwen en dieren beginnen te domesticeren. Geleidelijk maken de nomadische jager-verzamelaars plaats voor landbouwers die nederzettingen bouwen en het landschap naar hun hand proberen te zetten. Dit proces duurt enkele duizenden jaren, en is in de Lage Landen rond 3400 v.Chr. voltooid. Kooijmans beëindigt zijn verhaal met de komst van de trechterbekercultuur, die ook de vermaarde hunebedden bouwde.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
Onze vroegste voorouders. De geschiedenis van Nederland in de steentijd, van het begin tot 3000 v.Chr.
Leendert Louwe Kooijmans
608 p. Bert Bakker, € 39,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
