De Engelse historicus en Ruslandkenner Helen Rappaport vond nieuwe ooggetuigenverslagen over de Russische Revolutie. Op basis daarvan schreef ze Midden in de revolutie. Rappaport vertelt wat buitenlandse diplomaten en bankiers in 1917 meemaakten in Petrograd, het huidige Sint Petersburg.
Waar komt uw fascinatie voor Rusland vandaan?
‘Van kinds af aan ben ik geïnteresseerd in Rusland. Ik groeide op tijdens het Sovjettijdperk. Rusland was toen moeilijk toegankelijk. Voor mij had het iets onbereikbaars en mysterieus. Mijn middelbare school in het Britse Chatham bezat een collectie Russische literatuur. Zo maakte ik kennis met de werken van Anton Tsjechov en Lev Tolstoj. Vervolgens ben ik in Leeds Russisch gaan studeren. Rusland is altijd een grote liefde gebleven.’
Over sommige ooggetuigen van de revolutie is nog nooit geschreven
Waarom heeft u dit boek geschreven?
‘Het ontstond per toeval. Ik vertaal en verzamel werk van mensen die tijdens de Sovjetperiode naar Rusland gingen. Tussen hun teksten kwam ik steeds vaker verslagen tegen van mensen die in 1917 in Rusland en met name in Petrograd waren. De westerse perceptie van de Russische revolutie is voor een groot deel bepaald door het werk van John Reeds Ten days that shook the world uit 1919. Maar Reed kwam pas in september 1917 naar Petrograd. De Februarirevolutie heeft hij dus niet meegemaakt. De keizerlijke hoofdstad Petrograd was voor de Eerste Wereldoorlog een welvarende stad met een grote en invloedrijke buitenlandse gemeenschap. Het is niet verwonderlijk dat er meer verhalen van niet-Russen zijn die de revoluties in 1917 meemaakten. Over sommige van hen is nog helemaal niets geschreven. Met dit boek wil ik dat hiaat opvullen.’
U heeft vooral egodocumenten, zoals dagboeken en brieven, gebruikt. Wat betekende dit voor uw onderzoek?
‘Via dagboeken en brieven kwam ik erachter hoe deze personen echt dachten. De achtergronden van de mensen in mijn boek zijn zeer verschillend. Veel van hen waren diplomaat of bekleedden een hoge functie bij een bank. Deze mannen namen hun vrouwen en kinderen mee, die ook egodocumenten bijhielden. Daarnaast huurden deze welvarende mensen vaak een bediende of een kinderjuf uit hun thuisland in, die op zijn of haar beurt dagboeken bijhield of brieven naar huis stuurde. Een mooi voorbeeld is Phil Jordan, mijn favoriet. Hij was een donkere man, afkomstig uit een eenvoudig gezin in Louisiana. Dankzij zijn vlotte babbel wist hij als bediende aan het werk te komen bij David Francis, de Amerikaanse ambassadeur in Rusland. Jordan en Francis vertrokken in 1916 naar Rusland en hebben de revolutie van 1917 meegemaakt. De brieven van Jordan staan vol sappige spreektaal. Hij beschreef zonder enig terughoudendheid hoe de situatie echt was.’
Van liberté, égalité en fraternité was geen sprake
Wat betekende de revolutie voor de personen in uw boek?
‘Het merendeel van hen voelde de revolutie al aankomen. Toen die in februari losbrak, dachten zij dat het om een revolutie ging zoals de Franse van 1789. Maar liberté, égalité en fraternité kregen geen gestalte onder de Voorlopige Regering, die tussen de revoluties van februari en oktober 1917 over Rusland regeerde. De revolutie veranderde de levens van alle personen ingrijpend. Overal in de stad was de dreiging van geweld aanwezig. Daarnaast werd voedsel schaarser. Desondanks probeerde iedereen zoveel mogelijk zijn oude leven te leiden, terwijl de politie op straat op protesterende menigten aan het schieten was.’
De revolutie was een uitlaatklep voor eeuwenlange frustraties
Was de situatie in Petrograd representatief voor de manier waarop de revolutie zich in de rest van Rusland voltrok?
‘Niet helemaal. Het hele land werd ondergedompeld in chaos en geweld, maar er waren wel regionale verschillen. In Petrograd verliep de bezetting van het Winterpaleis vrij geweldloos. In Moskou laaide de revolutie juist heel snel en gewelddadig op. Op het platteland waren er plekken waar complete anarchie ontstond. Landheren werden er op hun landgoed vermoord door boze menigten. De revolutie was een uitlaatklep voor de frustratie van eeuwen onderdrukking. Door het hele land en voor iedere laag van de bevolking is de Oktoberrevolutie vooral een periode van angst geweest.’
Verschijnt uw boek ook in Rusland?
‘Jazeker, maar er wordt nog steeds aan de vertaling gewerkt. Ik hoorde van de Russische redacteur dat ze het een fantastisch boek vinden. In Rusland is de beeldvorming van de revolutie lang door de sovjets bepaald en mijn boek biedt een andere kijk op een van de belangrijkste keerpunten in de Russische geschiedenis. Ik vind het schrijnend om te zien dat in Rusland het ene onderdrukkende systeem ingewisseld wordt voor het andere. Het volk heeft geleden onder de tsaren en de sovjets en lijdt nu onder het politieke apparaat van Poetin. Iedereen weet dat het systeem corrupt is, maar wat kunnen ze er tegen doen?’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
