Schrijfster Nelleke Noordervliet heeft bewondering voor Johan de Witt, de raadpensionaris die toonaangevend was in de Republiek tijdens de Gouden Eeuw.
‘Johan de Witt, telg uit een regentenfamilie, werd op zijn achtentwintigste pensionaris van Holland. In het stadhouderloze tijdperk dat inging in 1650, na het overlijden van Willem II van Oranje, ontpopte hij zich tot de invloedrijkste politicus. Onder De Witts leiding groeide de welvaart in de Republiek; hij bracht de staatsfinanciën op orde en bouwde de Hollandse vloot uit tot de machtigste ter wereld. De Franse koning Lodewijk XIV verklaarde met de Engelsen de Hollanders in 1672 de oorlog. De orangisten kwamen terug aan de macht en nadat Willem III was geïnstalleerd als stadhouder, trad De Witt na 19 jaar af als raadpensionaris. Niet lang hierna werden zijn broer Cornelis en hij in Den Haag in het “rampjaar 1672” gelyncht door een razende volksmenigte.’
‘Hij maakte van de Republiek een land om rekening mee te houden’
Wat maakt Johan de Witt tot een held?
‘Ik heb gepubliceerd over de zeventiende eeuw, heb er ook veel over gelezen en uit alles blijkt dat hij met kop en schouders uitstak boven zijn generatiegenoten. De Witt was buitengewoon intelligent, hij schaakte op meerdere borden tegelijk, en maakte de sommetjes in zijn hoofd duizend maal sneller dan zijn medebestuurders. Zo slaagde hij erin om de politiek volledig naar zijn hand te zetten. Het is te danken aan zijn scherpe geest dat de Republiek internationaal een geduchte speler was, een land om rekening mee te houden.’
Kunt u hem typeren?
‘Hij was sober, had een groot plichtsbesef. Privé was De Witt een familieman. Toen zijn zus hem schreef dat ze bang was omdat hij op reis ging, schreef hij haar een vriendelijke, geruststellende brief terug. Het overlijden van zijn echtgenote was zo’n grote klap voor hem dat hij daarna heeft overwogen om af te treden.’
Is er een grootste wapenfeit?
‘Het peilen van de waterdiepte in het Spanjaardsgat bij Texel in 1665. Toen de Hollandse vloot daar vastlag, en iedereen zei dat afvaren naar Noorwegen niet kon, berekende De Witt het waterpeil en concludeerde dat doorvaart wel mogelijk was. Op zijn gezag voeren de schepen krakend en steunend uit. Naast de admiraal stond hijzelf op de brug van een vierdekker, gekleed in een speciale wapenrok.’
‘Net als hij ben ik overtuigd republikein’
Wat was zijn grootste kracht?
‘Zijn integriteit, hij was niet te paaien. In de ogen van anderen was zijn onomkoopbaarheid een nadeel, maar ik vermoed dat hij met sardonisch genoegen de burgermannetjes die werden gedreven door geld en eigenbelang, op het verkeerde been zette.’
Had hij ook tekortkomingen?
‘Hij is te lang blijven zitten. Een leider moet nooit langer dan twaalf jaar aanblijven, dan stijgt de macht naar het hoofd.’
Ziet u paralellen met uw leven?
‘Geen enkel. Al ben ik ook een overtuigd republikein.’
Valt er iets van De Witt te leren?
‘Het is tekenend voor de man dat hij zich niets op de mouw liet spelden, geloofde in zijn eigen kracht en anderen kon overtuigen. Maar om nu te zeggen dat huidige politici een voorbeeld aan hem moeten nemen, vind ik onzinnig. Goed leiderschap kan je niet loskoppelen van de tijd waarin de persoon zich beweegt.’
Alies Pegtel is historicus en journalist.
