‘Neger: Een verscheidenheid van Menschen die in Afrika wonen, en geheel zwart zyn. Hunne woestheid en beestachtigheid doen hen naar de Wildste Dieren gelyken.’ (Woordenboek der Natuurlijke Historie, Dordrecht, 1770).
Toen ik dit las, schreef ik net de eerste regels van mijn boek El Negro en ik, over een opgezette Afrikaan die 170 jaar als museumattractie door Europa heeft gezworven. ‘Gevoelens van medelyden zijn by Negers onbekent,’ zo ging het Dordtse woordenboek verder. Bizar? Ach, dacht ik, zoiets moet je in de tijd zien.
Kennelijk was ook dit destijds normaal: een Franse jongeman die in Zuid-Afrika het nog warme lijk opgraaft van een jager van het Tswana-volk en hem prepareert als een giraf, zebra of jakhals. Genageld op zijn voetstuk werd ‘El Negro’ (zoals de Tswana-man later zou gaan heten) in 1831 in Parijs getoond als een specimen van een menstype in wie ‘de wroegingen van het geweeten’ zijn uitgeblust.
Wat wil je ook, dacht ik; Stanley en Livingstone hadden elkaar nog niet ontmoet en Darwin moest de geheimen van de evolutie nog doorgronden. Maar het gekke was: waar El Negro vervolgens ook opdook, steeds opnieuw zagen generaties Europeanen de stereotypen van het moment in hem bevestigd.
In 1888 werd hij tijdens de wereldtentoonstelling van Barcelona bekeken alsof hij de missing link was: de ontbrekende schakel tussen aap en mens. Vanaf 1916 deelde hij een Spaans dorpsmuseum met apen, struisvogels en leeuwen, en opnieuw bleek hij een paspop voor de heersende moraal: Franco’s zedenmeesters verruilden zijn te smalle schaamlap voor een rokje. Ook werd zijn huid geregeld aangezwart met schoenpoets, om zijn blanke publiek niet teleur te stellen.
Pas in 1992 heette zijn vertoning ‘niet meer van deze tijd’. Er kwam een campagne op gang, gesteund door Kofi Annan, om hem in Afrika te begraven. Een redelijk voorstel, zou je denken. Maar de plaatselijke bevolking hulde zich in T-shirts met ‘Handen af van El Negro’ en vierde carnaval in negervermomming: met zwartgeschminkte gezichten, raffiarokjes en botjes in de haren.
Bizar, leek me. Of was deze dans rond El Negro een voorbode van weer een nieuwe trend? Feit is dat het woord ‘neger’ in ons taalgebruik bezig is aan een comeback. ‘Neger’ zeggen mag weer; een reclamespotje draaien met koekhappende Masai en pygmeeën blijkbaar ook.
In Van Dale (1999) vind ik onder ‘neger’ als derde betekenis: ‘Hatelijk persoon: een neger van een vent.’ Er staat tussen haakjes bij: ‘weinig gebruikt, beledigend.’ Het zal mij benieuwen wat er in de volgende editie staat.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
