De ‘totoks’ (Europeanen die soms al sinds generaties in Indonesië hun bestaan hadden gevonden) en ‘Indo’s’ (mensen met gemengd bloed) die na de dekolonisatie van Indonesië in grote aantallen naar Nederland kwamen, waren maar matig welkom. Wat konden zij aan nuttigs bijdragen aan economie en cultuur? Waren zij wel Nederlanders, of toch vermomde Aziaten?
Zelf beklemtoonden zij hun eigenheid, ook ten opzichte van elkaar, maar vroegen tevens om behandeling als gelijken. Het integratieproces verliep met horten en stoten. Er bouwde zich bij de nieuwkomers een hoop rancune op. In het vroegere Nederlands-Indië was deze groep een vanzelfsprekende elite geweest, maar de horkerige Nederlanders kenden niet eens het verschil tussen ‘Indisch’ en ‘Indonesisch’ en wisten dus van rang noch stand.
De meeste frustraties verdwenen toen de ‘Indische’ bijdrage aan de samenleving in de jaren zestig als door een wonder werd omhelsd als een interessant aspect van ‘onze’ cultuur. Nederland werd opener en multicultureel. Het was dus toch geen wonder geweest, maar een andere tijdgeest die het verschil had gemaakt. Van paria tot parel aan de kroon van het gidsland van de tolerantie: het kan verkeren.
Buitengewoon boeiend is de beschrijving van Gert Oostindie in Postkoloniaal Nederland van de heftige napijn – soms fantoompijn – van wereldwijde expansie en logisch daaropvolgende dekolonisatie. Het komt op het goede moment. Naarmate Europa naar grotere eenheid toegroeit ontstaat er ook meer behoefte aan een gemeenschappelijke identiteit. Alle historische contrasten worden drastisch weggeretoucheerd achter de finalistisch getoonzette Europese gedachte. Zijn wij niet allemaal al sinds de Grieken en Romeinen op weg naar hetzelfde doel: een verenigd continent?
Onder de hitte van het strijkijzer verdwijnen ook de plooien van het koloniale verleden. Sommige landen worstelen daar nog mee – en als ze dat niet doen zouden ze het horen te doen. Andere zijn nooit in een positie geweest om een imperium te stichten. Daardoor passen koloniën niet bij de Europese idee – en de vaak dramatische manier waarop de koloniën hun onafhankelijkheid kregen al helemaal niet. De een vindt dat spijtig – er staan immers nog koloniale schulden open – en de ander haalt opgelucht adem.
Het boek van Gert Oostindie, dat alle gevoeligheden en fricties rond integratie en erkenning van eigenheid de ruimte geeft, biedt hoe dan ook een prachtige mogelijkheid het verleden van Europa te nuanceren. Als in elke postkoloniale lidstaat met zo’n open blik naar het verleden en zo’n nuchtere, kritische blik naar het heden werd gekeken, zou heel Europa daarbij gebaat zijn. Het zou geëmancipeerder en verstandiger met zichzelf kunnen omgaan.
De huidige islamofobie van sommige Europeanen is mogelijk te temperen als we ons beter realiseren hoe Indo’s, Molukkers, Surinamers, Antillianen en al hun buitenlandse pendanten uiteindelijk hun culturele draai hebben gevonden. Het was in hun voordeel dat zij erkend werden als onderdeel van ons gemeenschappelijk verleden. Oostindie spreekt van een ‘bonus’. Waarom zou de nazaten van degenen die dan wel geen postkoloniale status genoten maar hier toch als ‘gastarbeiders’ door ons eigen toedoen zijn beland, niet ook zo’n morele bonus toekomen?
Dit is een uitstekend leesbaar en prikkelend boek. Het is tevens bijna encyclopedisch compleet, zonder overvol te worden. Nederland staat centraal, maar de ex-koloniën bevinden zich ruimschoots binnen de gezichtskring. Wie bijvoorbeeld wil weten waarom Suriname de afschaffing van de slavernij op een heel andere manier herdenkt dan de Nederlandse Antillen, kan met dit boek ook goed uit de voeten.
Gert Oostindie
Postkoloniaal Nederland. Vijfenzestig jaar vergeten, herdenken, verdringen
256 p. Bert Bakker, € 25,00
Dit artikel is exclusief voor abonnees
