Tussen 1750 en 1870 veranderde in Nederland, Frankrijk en het Duitse Rijk de opvattingen over juridisch bewijs. Dat was een gevolg van nieuwe ideeën over wetenschappelijke kennis.
Voordat zware straffen werden opgelegd moesten sinds de late Middeleeuwen minimaal twee betrouwbare ooggetuigen stellen dat de beklaagde schuldig was, of de verdachte moest zelf bekennen. In de loop van de achttiende en negentiende eeuw verdwenen die eisen en kregen rechters meer ruimte hun eigen oordeel te vellen.
Die verandering volgde op nieuwe ideeën over zekerheid en waarschijnlijkheid, die natuuronderzoekers in de zeventiende eeuw hadden ontwikkeld. Traditioneel streefden denkers naar absolute zekerheid. Tijdens de Wetenschappelijke Revolutie, toen eigen observaties belangrijker werden, stelden ze zich ook tevreden met een zeer hoge mate van waarschijnlijkheid.
Dat had gevolgen in de rechten. Aanvankelijk was alleen absolute zekerheid voldoende om iemand ter dood te brengen of zware lijfstraffen op te leggen. En moesten twee betrouwbare ooggetuigen of een bekentenis die zekerheid geven. Die gedachte maakte plaats voor de opvatting dat in menselijke aangelegenheden alleen een hoge mate van waarschijnlijkheid haalbaar was, en dat het aan de rechter was om die vast te stellen. Daarom verdween de harde eis van twee ooggetuigen of een bekentenis en kreeg de rechter ruimte om te bepalen of het bewijs voldoende was. Een verdachte kreeg meer mogelijkheden zichzelf te verdedigen en mocht niet meer gemarteld worden om een bekentenis af te dwingen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
