Volgens de neoliberale ideologie, die nu al meer dan drie decennia het maatschappelijk debat domineert, is een omvangrijke, sociaal bewuste en zorgende overheid uit den boze. Dat is de vermaledijde nanny state, die de burgers berooft van eigen initiatief en hen in slaap sust. Er dient daarom actief te worden gestreefd naar een kleine, slagvaardige overheid, die de mensen niet in de weg loopt. Zo’n kleine overheid leidt ook vanzelf tot veel lagere belastingen.
Ook belastingen zijn eigenlijk uit den boze – een vorm van georganiseerde diefstal als je er even over nadenkt. Hardwerkende mensen besteden hun zuurverdiende geld liever zelf dan het verspild te zien door de overheid aan uitvreters en halve zolen. Mensen willen niet steeds door de overheid geholpen worden; ze doppen, ook als ze oud en ziek zijn, liever hun eigen boontjes.
Een minimale overheid, lage belastingen en zelfredzame burgers: zo’n combinatie levert een ondernemende, innovatieve en competitieve samenleving op, die zijn mannetje kan staan in het geweld van de mondiale markt!
Tot zover de neoliberale ideologie. Vrijwel iedereen kent deze redeneringen wel; ze staan al dertig jaar in hoofdredactionele artikelen en vormen ook het uitgangspunt van het fijne minderheidskabinet dat momenteel Nederland regeert. Het is jammer voor de neoliberalen, maar zij zijn er nooit in geslaagd een meerderheid van de bevolking, waar dan ook, van hun opvattingen te overtuigen.
Bovendien wijst alle empirische kennis die we hebben over het functioneren van westerse samenlevingen diametraal in de andere richting. Er is geen populairder institutie in de rijke, westerse landen dan de verzorgingsstaat, blijkt telkens weer uit opinieonderzoek. Mensen willen desgevraagd niet bezuinigen op zorg en welzijn. Dat dat toch gebeurt, komt doordat de beleidselites het noodzakelijk of onvermijdelijk achten.
Hoe zouden we het algehele succes van een samenleving kunnen meten? Door te meten in welke mate de burgers van die samenleving tevreden zijn over het leven dat zij leiden. Dergelijke onderzoeken zijn in alle westerse landen met enige regelmaat gehouden. De hoogste mate van tevredenheid over het eigen leven (life satisfaction) treffen we volgens de OECD-statistiek aan in de volgende landen (in volgorde van tevredenheid): Denemarken, Canada, Noorwegen, Nederland, Zwitserland, Australië, Zweden en Finland.
Dit zijn vrijwel allemaal landen die zijn voorzien van een ruimhartige verzorgingsstaat. Dat geldt zeer in het bijzonder voor de Scandinavische landen en in wat mindere mate voor Nederland. Ook in landen waar de overheid wat minder uitgeeft, zoals in Canada, Australië en Zwitserland, komen de burgers maar weinig tekort.
Kijken we nu naar de overheidsuitgaven als percentage van het bbp, dan zien we dat de Scandinavische landen daar duidelijk aan kop gaan. De Deense overheid geeft bijna 60 procent van het bbp uit. Kennelijk bevalt dat de Denen wel, want zij zijn consistent de meest tevreden burgers op aarde. Dat geldt grosso modo ook voor de andere Scandinavische landen. Als we proberen te meten waar de burgers het aangenaamste leven hebben, verschijnen in feite telkens dezelfde landen in de top-10.
De neoliberaal zal nu wellicht opmerken dat die landen met hoge belastingen en een bemoeizuchtige overheid het waarschijnlijk niet goed doen als het gaat om de mondiale economische competitie. Dat is echter niet het geval: alle genoemde landen kunnen daarin heel goed meekomen. Ze horen zelfs deels tot de meest competitieve landen ter wereld.
Voor de ideologische uitgangspunten van het neoliberalisme is dus helemaal geen overtuigend empirisch bewijs. Engeland en de Verenigde Staten, de landen waar het neoliberalisme bij uitstek heeft getriomfeerd, hebben het niet beter, maar slechter gedaan dan bovengenoemde landen. Mensen worden tevreden van de verzorgingsstaat, en die valt nu eenmaal alleen te financieren met hoge belastingen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
