Hoewel het decennium volgens mijn berekening nog een jaar te gaan heeft, besloten de media-autoriteiten dat december 2009 het juiste moment was voor een terugblik. Hebben de afgelopen tien jaren iets opgeleverd waarover ook over een eeuw nog zal worden gesproken? Kunnen we, kortom, een gebeurtenis aanwijzen die kan worden beschouwd als het begin van een nieuw tijdperk?
Het antwoord van de deskundige terugblikkers lag voor de hand: de vliegtuigen die geruisloos in de torens van het Wereldhandelscentrum knalden. Zo begon explosief de ‘botsing der beschavingen’, de onverbiddelijke en meedogenloze strijd tussen de fundamentalistische islam en het verlichte Westen van de ‘joods-christelijke traditie’, die een zware schaduw over deze eeuw zou werpen.
In Washington en Amsterdam zullen neoconservatieve intellectuelen dat misschien nog wel enige jaren met grote stelligheid beweren, maar de wereldgeschiedenis heeft al anders besloten. De terroristische apocalyps die ons in 2001 werd voorzegd en die de vorige Amerikaanse president zo enthousiast heeft bestreden, heeft zich immers niet voorgedaan.
Zeker, er zijn diverse aanslagen gepleegd, maar vanuit apocalyptisch perspectief stelden die niet veel voor. Met Kerstmis werd nog een droevige kluns overmeesterd die met een explosieve onderbroek een toestel van Northwest Airlines wilde neerhalen. Hijzelf zou de beoogde ontploffing van zijn honderd gram pentriet zeker niet hebben overleefd, het vliegtuig waarschijnlijk wel.
Fundamentalistische moslims zijn meesters gebleken in het opblazen van andere moslims, maar de westerse samenlevingen hebben heel wat meer last gehad van hun bankdirecteuren dan van terroristen. Ergens las ik dat de beschrijving van de verbazingwekkende economische groei van China het meest gelezen nieuwsverhaal van dit decennium was, en dat lijkt mij eerlijk gezegd een ontwikkeling die wereldhistorisch gezien inderdaad van groter gewicht is dan 9/11.
We zullen die dinsdag in september 2001 over een eeuw zeker niet vergeten zijn, net zomin als de ondergang van de Titanic uit ons geheugen verdwenen is, maar de economische opkomst van China zal onze hele perceptie van het verloop van de menselijke geschiedenis veranderen, zeker als die wordt gevolgd door het economisch ontwaken van India.
Als het ons echt gaat om de lange termijn – de longue durée, zoals de historici dat deftig noemen –, zijn we nog steeds bezig om de wereld te industrialiseren, een project waar we 250 jaar geleden mee begonnen zijn. Voor de industrialisatie van China volgens kapitalistische beginselen gaf Deng Xiaoping het startschot in 1979.
Dat is trouwens ook om andere redenen – die eerder de middellange termijn betreffen, waar Braudel bij mijn weten geen deftige term voor heeft geleverd – een interessant jaar. Toen kwam immers in Engeland Margaret Thatcher aan de macht, waarmee de mythologie van het neoliberalisme begon aan zijn dertigjarige zegetocht. Dertig jaar inderdaad, want de kredietcrisis heeft aan die zegetocht een eind gemaakt. We moeten op zoek naar een nieuw geloof om onze onzekerheden in te kaderen.
Dat betekent wel dat er in het afgelopen decennium zo op het eerste gezicht geen nieuwe tijdperken zijn begonnen. Mocht dat toch zo zijn, dan ontdekken we dat waarschijnlijk ook pas over dertig jaar.
Het is eigenlijk jammer dat de Koude Oorlog pas in 1989 aan zijn eind is gekomen. Wat zou het niet passend zijn geweest als die tien jaar eerder was afgelopen; dan kon 1979 waarlijk worden gekroond als een annus mirabilis, het 1789 van de twintigste eeuw.
Wel kunnen we besluiten dat het evidente flauwekul is om de 21ste eeuw te laten beginnen op 9/11. Als historisch coherente periode is deze eeuw al enige decennia geleden begonnen. Zo krijgen we de lange negentiende eeuw – van 1789 tot 1914 –, de korte twintigste eeuw – van 1914 tot 1979/’89 –, en de wie weet hoe lange 21ste eeuw.