Home Maarten van Rossem

Maarten van Rossem

  • Gepubliceerd op: 27 april 2010
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Maarten van Rossem
  • 3 minuten leestijd

Enkele weken geleden stierf Hans van Mierlo, 78 jaar oud. Het ziet ernaar uit dat D66 de dood van zijn belangrijkste politiek leider ruimschoots gaat overleven. Dat is echter geenszins een bewijs voor het succes van de partij. Integendeel, het is een signaal van de fundamentele mislukking van alles wat de stichters van D66 zich hadden voorgenomen.

In de loop van het opgewonden jaar 1966 nam een aanvankelijk zeer beperkt gezelschap het initiatief voor een nieuwe politieke partij. De voorzitter en lijsttrekker maakte in een beroemd geworden reclamefilmpje duidelijk wat hem en zijn medestanders bewoog: ‘We waren ongerust. Over de politieke situatie in ons land. Over de verwarring en de ondoorzichtigheid. Over de tanende invloed van de kiezer.’ Zo ging hij nog even door over de gebreken van het Nederlandse politieke bestel. Dringend nodig waren nu doorbreking van de oude patronen, vernieuwing en verjonging, en een nieuw kiesstelsel.

De Nederlandse politiek is sinds die tijd grondig veranderd, maar niet door toedoen van D66. Tegelijkertijd zijn het kiesstelsel en de andere basale spelregels van de parlementaire democratie hetzelfde gebleven, terwijl Van Mierlo cum suis nu juist dachten dat stelsel en spelregels veranderd moesten worden om de politiek te veranderen.

De ongerustheid van 1966 was vooral het gevolg van de coalitiewisseling die in 1965 had plaatsgevonden zonder dat er verkiezingen waren gehouden. De coalitie van de confessionele partijen en de VVD onder leiding van Marijnen was vervangen door een ambitieuze coalitie van de confessionele partijen met de PvdA onder leiding van Cals.

Velen vonden die gang van zaken ondemocratisch. Zij was dat echter in principe niet. In die lang vervlogen dagen hadden de drie confessionele partijen een absolute meerderheid in het parlement. Zij bepaalden dus hoe de regeringscoalities eruit zouden zien. Samenwerking met rechts of met links, het was voor hen ‘lood om oud ijzer’. Dat konden alle kiezers weten, want de confessionelen hadden daar nooit een geheim van gemaakt.

Wat de vernieuwers niet beviel was de dominante positie van de confessionelen in het centrum. Zij streefden naar een duidelijke tweedeling in links en rechts, zodat de kiezers en niet de confessionele elites de keuze konden maken tussen links en rechts. Dat was wellicht wat doorzichtiger, maar niet noodzakelijkerwijs democratischer. De confessionele partijen waren democratisch gekozen en hadden nooit een geheim gemaakt van hun minachting voor het links-rechtsprobleem.

Niet de voorstellen van D66, maar de enorme welvaartsstijging en de daaruit voortvloeiende maatschappelijke veranderingen hebben aan de almacht van de confessionelen een eind gemaakt. In de vroege jaren zeventig mikte Van Mierlo op de vorming van een Progressieve Volkspartij door intensieve samenwerking met de PPR en de PvdA. Die laatste partij voelde daar uiteindelijk niets voor en Van Mierlo verliet teleurgesteld de politiek.

Het bestel was niet ontploft. In de volgende jaren was D66 tot tweemaal toe op sterven na dood, maar er kon geen tweederde meerderheid worden gevonden voor opheffing. In de late jaren tachtig keerde Van Mierlo charismatisch terug. Na 12 zetels in 1989 triomfeerde de partij in 1994 met maar liefst 24 zetels. Een tweepartijenkabinet was niet meer mogelijk, D66 zat op de wip. Van Mierlo forceerde het Paarse kabinet, dat in 1998 zonder hem werd voortgezet. Wie zou denken dat D66 het bestel nu wel zou dwingen tot ingrijpende verandering kwam echter bedrogen uit. Een slap troostprijsje, het correctieve referendum, werd door de Eerste Kamer verworpen.

Waarom faalden Van Mierlo en D66? Omdat hun hele politieke analyse niet deugde. Er was helemaal niets mis met de Nederlandse democratie. Die toonde zich in de afgelopen halve eeuw verrassend alert en beweeglijk. De veranderende wensen van de kiezers werden zeer democratisch vertaald in veranderende politieke krachtsverhoudingen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer
Jager met jachthonden
Jager met jachthonden
Beeldessay

Nederlanders maken zich al eeuwen druk over de jacht

Tijdens een jachtpartij schoten edelen van de Republiek onbelemmerd vele dieren. Eind achttiende eeuw kwam daar steeds meer verzet tegen. Maar niet uit dierenliefde. Het was een verslavend tijdverdrijf. Met een horde achter het wild aan stuiven of juist in je eentje dieren besluipen. Te paard, ondersteund door jachthonden of valken, schoten jagers ‘edel wild’,...

Lees meer