Maarten van Rossem

Een halve eeuw geleden, op 16 mei 1960, verliet de Russische partijleider Nikita Chroesjtsjov woedend de topconferentie die de Grote Mogendheden in Parijs hadden belegd om de Berlijnse kwestie te regelen. Oorzaak was de weigering van president Eisenhower zijn excuses aan te bieden voor het feit dat hij een spionagevliegtuig, de U2, over de Sovjet-Unie had laten vliegen.

Eisenhower verklaarde zelfs dat het gewoon de schuld van de Russen zelf was; dan moesten ze maar niet zo geheimzinnig doen over hun strijdkrachten. Die vluchten waren overigens al jaren aan de gang, tot onmachtige woede van de Russen, die de U2 wel op hun radar konden zien, maar wisten dat het toestel onbereikbaar was voor luchtafweer of jachtvliegtuigen, omdat het op 21 kilometer hoogte vloog.

In de vroege jaren vijftig ontstond de behoefte aan een vliegtuig dat de Sovjet-Unie gedetailleerd zou kunnen fotograferen. Lockheed bouwde daarop een zonderlinge kruising tussen een Starfighter en een zweefvliegtuig, die werd uitgerust met speciaal ontwikkelde camera’s. Het toestel, dat in 1955 voor het eerst vloog, had zijn nut al dubbel en dwars bewezen door de president duidelijk te maken dat de zogenoemde missile gap – de bewering dat de Russen een enorme voorsprong hadden op het gebied van de ballistische raketten – gewoon onzin was.

In 1960 besloten de Russen alles op alles te zetten om een van die overzeilende U2’s neer te halen. Het idee was het vliegtuig te rammen met hun nieuwste en snelste jager, die om dezelfde hoogte te bereiken als de U2 zo licht mogelijk zou worden gemaakt. Van rammen is het niet gekomen, maar het Russische toestel kwam wel zo dicht in de buurt van zijn prooi dat de U2 ten gevolge van de turbulentie is neergestort. Dat was op 1 mei, een rode triomf op de Dag van de Arbeid!

De Russen maakten bekend een spionagevliegtuig te hebben neergeschoten, maar zeiden er niet bij dat de piloot het had overleefd. Deze Gary Powers was voor dergelijke calamiteiten uitgerust met een gifcapsule om zelfmoord te plegen, maar in de hectiek van het neerstorten was het er niet van gekomen.

De Amerikanen deelden direct mee dat het ging om een onbemand toestel dat weerwaarnemingen deed en onbedoeld in het Russische luchtruim terecht was gekomen. Vervolgens kwamen de Russen op de proppen met Powers en de nietsverhullende restanten van het neergehaalde toestel. Een fraaie propagandaoverwinning voor de Russen, die verder niets heeft opgeleverd. Het survival pack van de piloot, onder andere voorzien van een setje diamanten om eventuele hulpvaardige Russen om te kopen, valt nog steeds te bezichtigen in Moskou.

In oktober 1962 maakte een U2 de eerste foto’s van de raketlanceerinstallaties die de Russen bezig waren op Cuba te bouwen. Tal van piloten hebben hun U2-dienst met de dood moeten bekopen, omdat het een uitzonderlijk lastig te vliegen toestel was. Op een hoogte van 21 kilometer was het verschil tussen de topsnelheid en de stall speed, de snelheid waarbij het draagvermogen van de vleugels onvoldoende is, zodat het toestel neerstort, zo klein dat het uiterste werd gevraagd van de oplettendheid van de piloot.

Maar hoe verbazingwekkend ook, 55 jaar na zijn debuut doet de U2 nog steeds dienst. In de jaren tachtig is er zelfs een aantal nieuwe exemplaren gebouwd. De U2 heeft het tijdperk van de spionagesatelliet overleefd, omdat hij flexibeler is dan een satelliet. Hij kan op stel en sprong opstijgen om een verdacht object te fotograferen.

Nu ziet het er echter wel naar uit dat de U2 op afzienbare termijn zal worden gepensioneerd. Hij zal worden vervangen door een onbemand toestel, de Global Hawk.