Home Luie spionnen

Luie spionnen

  • Gepubliceerd op: 21 januari 2008
  • Laatste update 02 mei 2023
  • Auteur:
    Gerard Mulder
  • 4 minuten leestijd

Luie Spionnen

In het voorjaar van 1977 bereikte de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), de belangrijkste voorloper van de huidige Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD), het absolute dieptepunt van zijn populariteit. Molukkers hadden een trein gekaapt bij De Punt en hielden een school in Bovensmilde in gijzeling. En de BVD wist van niets, hoewel de dienst alle reden had om radicale Molukse jongeren scherp in de gaten te houden. Ze hadden immers in 1975 al eens een trein gekaapt en het Indonesische consulaat in Amsterdam bezet.



Had de BVD gefaald? Het antwoord luidt, na dit boek te hebben gelezen, volmondig ‘ja’. Het inlichtingenfiasco was het tragische gevolg van een scheefgroei die al een jaar of tien eerder was ingezet.

Bovenstaande conclusie is hier scherper verwoord dan door de auteur in zijn boek, en dat is niet verwonderlijk. Dick Engelen maakte carrière bij de BVD, waaraan hij de opdracht tot het schrijven van deze geschiedenis te danken heeft. Dat zal hem tot behoedzaamheid hebben gestemd, nog afgezien van de noodzaak tot laveren tussen de klippen van allerlei beperkingen die voortspruiten uit het bijzondere karakter van deze ambtelijke dienst.

Dat betekent niet dat de inhoud niet belangwekkend is. Zo wordt duidelijk dat voor elke inlichtingendienst het gevaar op de loer ligt op den duur een zekere wereldvreemdheid te ontwikkelen. Door de noodzaak haar activiteiten geheim te houden heeft de organisatie de neiging zich te veel op zichzelf te richten en de voeling met haar opdrachtgeefster, de politiek, kwijt te raken. Ook de BVD is aan dit gevaar niet ontsnapt.

In de eerste fase van de Koude Oorlog viel het belang van de regering nog volledig samen met het doel van de BVD. Dat doel was simpel: houd de communisten in de gaten en voorkom dat ze het in Nederland voor het zeggen krijgen. Vanzelfsprekend ging alle aandacht uit naar de CPN en haar mantelorganisaties, want daar zaten de kwartiermakers voor de intocht van het Rode Leger, mocht de Sovjet-Unie werk maken van de vernietiging van de westerse democratieën. Dus werd er in die hoek geïnfiltreerd, geobserveerd en afgeluisterd dat het een lieve lust was.

Maar vanaf de jaren zestig begonnen de belangen haast onmerkbaar uit elkaar te lopen. Tussen de wereldwijde machtsblokken ebde de spanning geleidelijk weg; tegelijkertijd dienden nieuwe aandachtsgebieden zich aan bij de politiek: een radicaliserende studentenbeweging, militante actiegroepen, terrorisme. De BVD daarentegen bleef zich fixeren op de CPN, al schrompelde deze partij geleidelijk weg. Engelen wijt deze kloof – waarschijnlijk terecht – aan de al gesignaleerde introvertie van de dienst, waar het anticommunisme nu eenmaal diepe wortels had.

Toch lijkt me dat niet de enige reden waarom de BVD met lege handen tegenover de Molukse terroristen stond. Ter verdediging van zijn organisatie voerde het toenmalige BVD-hoofd Kuipers aan dat het zo moeilijk was in kringen van radicale Molukkers inlichtingen te verzamelen. Dat kwam vooral, zei hij, doordat ze ‘weinig gestructureerd’ waren. Ze bestonden uit losse vriendengroepjes die zichtbaar werden en weer uiteenvielen.

Dat zal wel, maar een alerte inlichtingendienst hoort er een erezaak van te maken deze horde te nemen. Op verscheidene plaatsen bevat Engelens boek aanwijzingen dat de BVD lui was geworden. Van diverse diensthoofden wordt de verzuchting geciteerd dat de dienst het volgen van deze of gene groep er niet bij kon hebben, omdat de werkdruk dan te groot zou worden.

Engelen velt aan het slot een voorzichtig positief eindoordeel over de prestaties van de BVD in de beschreven periode. Of de lezer deze mening overneemt, valt te betwijfelen. Het hangt ervan af in hoeverre men een incidentele ontmaskering van een Russische diplomaat als spion of het gestage afluisteren van CPN-leider Paul de Groot vindt opwegen tegen de monumentale missers in de Molukse gijzeldrama’s. In elk geval is Frontdienst een nuttige aanvulling op de geschiedenis van de Koude Oorlog.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.