Home Lifestyle&trends: aapjes kijken

Lifestyle&trends: aapjes kijken

  • Gepubliceerd op: 22 september 2003
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marjolein van Rotterdam
  • 3 minuten leestijd

De hotspots van achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen.



Blufpoker was het, bedoeld om te imponeren. De eerste diergaardes hadden met dierenliefde niets van doen. Alle zestiende- en zeventiende-eeuwers die een beetje meetelden, hadden er een. Het waren Symbolen van Macht.

De eerste exotenverzamelaar was Lorenzo de Medici, die luipaarden, een wilde beer, leeuwen en zelfs olifanten bezat. Het idee kwam niet helemaal uit de lucht vallen: Egyptenaren verzorgden rond 4000 v. Chr. al wilde ‘heilige’ beesten in hun tempels. Gazellen graasden er in omheinde graslanden. Ook de grote beschavingen na hen hielden bij tijd en wijle een wild beest.

Maar de echte pronkerige verzamelingen ontstonden in de zestiende en zeventiende eeuw. Exotische soorten konden toen per schip naar Europa worden vervoerd. Zo is de VOC nog van belang geweest voor de geschiedenis van de dierentuin. De compagnie vervoerde de dieren voor talloze hooggeplaatste Europeanen en gaf ze soms ook weg als cadeau. Prins Maurits, bijvoorbeeld, kreeg in 1614 een helmkasuaris uit Batavia aangeboden.

Het vervoer per schip had hartverscheurende consequenties. Voordat de dieren in Europa aankwamen, legden vele het loodje. Er was meestal geen plek voor ze in het ruim, en dus werden ze op het dek geparkeerd. Na aankomst kregen de dieren het niet veel beter. Pas in de twintigste eeuw ontstond de gedachte dat het aardig zou zijn de dieren ruimtes te geven die enigszins op hun natuurlijke woonomgeving leken. 

De menagerieën waren lang het exclusieve speeltje van de rijken. Maar vanaf halverwege de zeventiende eeuw werden ze steeds vaker opengesteld voor het welgestelde publiek. De lagere klassen waren uiteraard niet welkom. Toch zagen ook die wel eens een exoot. Bijvoorbeeld in een rondreizende verzameling, of in de menagerie van een handelaar – zoals die van `Blaauw Jan’ bij zijn herberg aan de Kloveniersburgwal in Amsterdam. Of op de kade van de VOC, waar de beesten als ze werden uitgeladen tijdelijk tentoongesteld werden. 

In 1828 gebeurde er iets spectaculairs. De London Zoo, de eerste openbare dierentuin, ging open. Amsterdam volgde Londen op de voet. De heren Westerman, Werlemann en Wijsmuller begonnen in 1838 een algemeen toegankelijke dierentuin voor de gegoede burger die het lidmaatschap kon betalen. In Rotterdam richtten twee spoorwegbeambten met een verzameling exotische vogels in 1857 de Rotterdamsche Diergaarde op. Den Haag kreeg zijn dierentuin in 1863, volgens tijdgenoten een van de eerste beschaafde ontmoetingsplaatsen `waar niet meer door de zogenaamde “fatsoenlijke klassen” allen die tot den nijveren of winkelstand behoorden werden uitgesloten’. 

De dierentuinen werden overigens niet zomaar opgericht. Ze moesten kennis verspreiden. Officieel moeten ze dat ook nog steeds. Maar of de opgesloten dieren dat effect sorteren, valt te betwijfelen. Bezoekers komen aapjes kijken omdat ze dat leuk vinden. In 1995 ontvingen zo’n elfhonderd dierentuinen wereldwijd 600 miljoen bezoekers. 

Ze zijn dus populair, hoewel er ook tegenstanders zijn. Die vinden de tuinen hopeloos ouderwets en geloven niet dat de diergaardes nut hebben voor de wetenschap of voor het instandhouden en beschermen van bedreigde diersoorten – iets waar de dierentuinen tegenwoordig zelf op hameren. De tegenstanders verafschuwen het opsluiten van wilde dieren: ze vinden het ethisch onjuist. Anderen verzetten zich dáár weer tegen. 

`Over dierentuinen heb ik net zoveel onzin gehoord als over God en godsdienst,’ zegt Pi Patel, dierentuindirecteurszoon in Yann Martels Het leven van Pi (ook zeer lezenswaardig voor dierentuinhaters). `Goedbedoelende maar slechtgeïnformeerde mensen menen dat dieren in het wild “gelukkig” zijn.’ Ze denken dat het vrije dier na het nuttigen van een prooi voor de spijsvertering een lange wandeling over de savanne maakt, en met het hele gezin ’s avonds op een boomtak zuchtend van geluk naar de ondergaande zon zit te kijken. Maar zo is het niet.’ 

Meer over dit onderwerp in `Zoo. A history of zoological gardens in the West’ door Eric Baratay & Elisabeth Hardouin-Fugier (Reaktion Books).

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer