De hotspots van achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen.
Toen Isis de brokstukken van haar vermoorde echtgenoot Osiris vanuit heel Egypte bij elkaar had verzameld en weer tot één man aaneen had gesmeed, was het resultaat aardig, maar niet perfect. Er ontbrak een onderdeel. Geen nood – Isis kleide zelf een gouden penis, plaatste die waar hij hoorde, et voilà. Horus werd ermee verwekt.
Andersom beitelde Pygmalion, toen hij de vrouwen om zich heen niet mooi genoeg vond, een beauty voor zichzelf. De Griekse beeldhouwer ging daar net zo lang mee door tot hij stapelverliefd was geworden op zijn sculptuur. Hij praatte tegen het beeld, omhelsde haar en week niet meer van haar zijde. Het was zo erg dat Venus, de godin van de liefde, medelijden kreeg en het beeld tot leven wekte.
Menselijke lichamen bijwerken, opknappen, of veranderen was bij de oude Egyptenaren, Indiërs en Grieken niet iets wat beperkt bleef tot de mythologie. Scrupules, schuldgevoelens, noch religie stonden de antieke plastische chirurgie in de weg. Het lijkt erop alsof de vraag naar een facelift of borstvergroting een recent modeverschijnsel is, en het is zeker waar dat de Eerste Wereldoorlog een grote sprong voorwaarts betekende in het bijwerken van fysieke beschadigingen en onvolmaaktheden. Maar ook in de oudheid werd het scalpeermes blijmoedig gehanteerd.
De Egyptenaren begonnen er al mee rond 3000 v.Chr. Dat valt af te leiden uit de zogenoemde Edwin Smith-papyrus, waarin chirurgische ingrepen voor wonden aan het gezicht zijn omschreven. Ook de hindoes in India waren er vroeg bij, weten we dankzij Shushruta, die ofwel rond 600 v.Chr., ofwel tussen 400 voor en 100 n.Chr. in India leefde en over zijn wederwaardigheden als arts een boek schreef. Shushruta was een meester in het wegsnijden van weefsel, om het op kapotte plekken weer terug te naaien. Zijn grootste faam verwierf hij door zijn neusoperaties. Mensen kwamen vanuit heel India naar hem toe om. Dat was nogal eens nodig: neuzen werden afgesneden als straf voor overspel en als daad van bruut geweld. Als je een vijand écht wilde vernederen, sneed je zijn neus af.
De hersteloperatie was een secuur werkje, schrijft Shushruta. De arts nam een blad van een plant met het formaat van de beschadiging, legde dat op de wang van de patiënt, en sneed een stuk huid met dezelfde afmeting weg. Vervolgens legde hij het stuk huid op de neus en naaide het aan de randen vast. Daarna plaatste hij twee dunne pijpen onder de huid, om het ademhalen mogelijk te maken en te voorkomen dat de huid inklapte. Het was de bedoeling dat het stuk huid vergroeide met de neus. Blijkbaar was het leed van een neusloos gezicht groter dan dat van de ingreep.
Of de methode van Shushruta in de rest van de wereld bekend was, is onzeker. Wel duidelijk is dat Aulus Cornelius Celsus uit de eerste eeuw v.Chr., en ook Galenus, de Griekse arts uit de tweede eeuw n.Chr., op ongeveer dezelfde manier oren, neuzen, en monden herstelden. Na Galenus leed de plastische chirurgie ruim duizend jaar een kwijnend bestaan. Alleen van keizer Justinianus II, bijgenaamd Rhinometus, is bekend dat hij zijn neus liet reconstrueren, vermoedelijk omdat zijn aanzien door de gehavende neus tanende was.
In de late Middeleeuwen was er een opleving in Italië, waar artsen huid van wangen en bovenarmen gebruikten om neuzen mee te vervangen. Bekend was de Siciliaanse artsenfamilie Branca. Zij plakten stukken huid van de bovenarm op de neus. De patiënten moest hierdoor wel tijdelijk met hun arm tegen hun hoofd rondlopen.
Pas veel later, toen de kunst van het narcotiseren was ontdekt, schoot de belangstelling voor de plastische chirurgie omhoog. In de eenentwintigste eeuw is de plastisch chirurg een hoogstmoderne Pygmalion geworden, zij het dat hij zijn klanten niet naar eigen maatstaven modelleert, maar naar die van zijn clientèle zelf.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
