De hotspots van achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen.
De rits werd pas een succes toen hij `rits’ genoemd werd. Liever gezegd: toen hij zipper ging heten. Dat gebeurde in Amerika. Het was 1923, en de rits die nog geen rits heette bestond daar toen al ruim dertig jaar. Maar niemand was erg opgewonden geraakt van die uitvinding. Het Amerikaanse leger maakte in de Eerste Wereldoorlog weliswaar dankbaar gebruik van de sluiting, maar in burgerkleding was de rits nog volslagen onbekend.
Tot de komst van de Zipperboot. De Zipperboot was een laars met een rits – een rubberen overschoen, meer niet. De laars werd snel vergeten, maar de zipper niet. Dat zipper klonk lekker. Het nieuwe woord was afgeleid van het geluid dat de rits maakte – iets wat op het eerste gehoor ook opgaat voor het Nederlandse woord: rrrrritsss. Maar `rits’ komt gewoon van `rijten’ en betekent `insnijding’.
Dankzij de nieuwe naam, maar ook wel vanwege de in de Eerste Wereldoorlog gegroeide bekendheid van de uitvinding, sloeg de rits na de oorlog ineens aan, óók als sluiting voor gewone kledingstukken. En niet alleen in de Verenigde Staten. Al in 1924 stond het woord in een dure advertentiecampagne van het Engelse Kynoch’s, een metaalfabriek die zich na de oorlog gestort had op de consumentenmarkt. Op de voorpagina (de hele!) van de Daily Mail was snelheid – zip! – hét verkoopargument. “A pull one way `zip’ it is open, a pull the other way `zip’ it is closed” dressing becomes a matter of moments.’
De rits die op punt stond de wereld te veroveren, leek erg op de rits van het eerste patent uit 1891, maar was beter. De voluit clasp locker or unlocker for shoes gedoopte eersteling was een uitvinding van Whitcomb Judson, bedacht voor een vriend met een stijve rug die moeilijk bij zijn schoenen kon. Een verbeterde schoenveter, te bedienen met één hand.
Slim, maar dé oplossing voor het probleem van de vriend was de rits niet. Je had er uiteindelijk toch twee handen voor nodig. Bovendien ging de sluiting snel kapot. De `schakelsluiting’ werd dan ook geen commercieel succes, wat geldschieters er niet van weerhield Judsons bedrijf te blijven steunen. Steeds nieuwe varianten op de oerrits werden bedacht en op de markt gezet. Met steeds iets meer succes.
Technicus Gideon Sundback vond de beste verbetering. Verdriet lag eraan ten grondslag. Sundbacks vrouw – de dochter van de manager – was in het kraambed gestorven. Om afleiding te zoeken stortte de weduwnaar zich als een verbetene op de verbetering van de rits. Zijn geniale moment bestond uit het vervangen van de haken en ogen door piepkleine schepjes die uit elkaar getrokken worden. Dat was het: de ritsen van nu zien er nog net zo uit, en Sundbacks ontwerp werd wel een commercieel succes.
Het was deze `Hookless’ die een warm onthaal kreeg bij het leger en de marine. Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontvingen 24.000 Amerikaanse soldaten en matrozen een geldriem met een rits. En toen Amerika in 1917 nauwer bij de oorlog betrokken raakte, kwamen daar beritste slaapzakken, reddingsvesten, vliegenierspakken, overalls en plunjezakken bij.
Een ontdekking doe je maar zelden alleen. Ongeveer tegelijk met Sundbacks schepjesontwerp vroeg de Zwitserse Katharina Kuhn-Moos patent aan voor een rits die veel leek op de Hookless. Of ze van elkaars ontwerpen wisten is nooit duidelijk geworden. Wel zeker is dat Kuhn-Moos’ ontwerp niet in productie werd genomen.
Dat was pech, want de markt groeide en groeide. In de jaren dertig brak de rits ook door in de haute couture. Ritsen werden nu gemaakt van plastic, en waren te koop in knalkleuren. Elsa Schiaparelli, modeontwerpster en tevens uitvinder van de kleur shocking pink, maakte er dankbaar gebruik van. Haar kledingstukken bevatten ritsen op de vreemdste plaatsen en in afstekende kleuren. Talloze andere grootheden, onder wie Lanvin en Molyneux, ontwierpen strakke jurken en mantels waarin de rits onmisbaar was. `Plotseling,’ schreef Life Magazine met nauwelijks verhulde verbazing, `is de rits die sinds 1913 een onopvallend bestaan leidde als functionele sluiting, een belangrijk stijlelement.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
