Het antiracismecomité van de VN schreef onlangs in een rapport dat de Nederlandse overheid ‘actief zijn best moet doen’ om Zwarte Piet te ontdoen van ‘die karaktertrekken’ die mensen als racistisch kunnen zien of als verwijzing naar het slavernijverleden. In zijn wekelijkse persconferentie liet premier Mark Rutte weten dat niet hijzelf of de overheid zich met het uiterlijk van Zwarte Piet dient te bemoeien: ‘Hoe het ventje zich ontwikkelt is aan de samenleving.’
De Leidse hoogleraar Gert Oostindie, gespecialiseerd in (post)koloniale geschiedenis en directeur van het KITLV, vindt het jammer dat Rutte ‘in het geval van dit volksfeest niet op een elegante manier voor de hele bevolking is gaan staan.’ Maar hij vindt het mooi dat de nazaten van de emigranten uit de voormalige koloniën bezig zijn de Hollandse geschiedenis tot die van henzelf te maken.
Verzet als integratie
‘De discussie over Zwarte Piet is fel. Maar ik zie het als een positief teken, als uitdrukking van de wens van Nederlanders van Surinaamse of Antilliaanse afkomst om gelijkwaardig deel te nemen aan en betrokken te zijn bij de Nederlandse volksfeesten en tradities. Het is integratie. De eerste generaties immigranten hielden zich stil, hadden althans andere prioriteiten, maar de latere generaties laten van zich horen, eisen uitdrukkelijker hun plek op in de nationale cultuur.
Het debat over het racistische aspect van Zwarte Piet is niet uit het niets komen vallen, maar volgt op de discussie over de erkenning van het Nederlandse slavernijverleden. De oprichting van het slavernijmonument was een belangrijk blijk van erkenning. Er wordt meer geëist, sommige nazaten pleiten bijvoorbeeld voor herstelbetalingen. Maar inmiddels heeft de strijd zich ook verlegd, naar Zwarte Piet.
‘Het was niet handig de VN te hulp te roepen’
Als je discriminatie aan de kaak wilt stellen, dan is Zwarte Piet een voor de hand liggend symbool. Als speerpunt is dit goed gekozen. En het is succesvol; er is de laatste jaren al heel wat bereikt. Je ziet dat het uiterlijk van Zwarte Piet bij de Sinterklaas-intochten in veel gemeenten is aangepast: er zijn regenboogpieten verschenen en pieten met roetvegen. Dat zal ongetwijfeld verdergaan – terecht. Tradities veranderen, altijd.
Eigen tradities
Dat er verzet is tegen de wens om de figuur van Zwarte Piet te veranderen, is overigens best begrijpelijk. Migratie, globalisering, de hele riedel: men gaat als reactie meer waarde hechten aan eigen tradities, en er krampachtig aan vasthouden. En dan is het sentiment logisch: “Zwarte Piet zien wij helemaal niet als racistisch symbool, de figuur is een grote grap. Wordt ons nationale sinterklaasfeest ons nu ook nog ontnomen? Mogen we alsjeblieft zelf uitmaken hoe wij onze volksfeesten vieren?”
Ik denk helemaal niet dat de meeste voorstanders van Zwarte Piet harde racisten zijn, maar dit neemt niet weg dat ik geen zwarte Nederlander ken die Zwarte Piet een leuke figuur vindt – en overigens ook weinig witte buitenlanders. Sommige witte Nederlanders kunnen zich deze sentimenten niet goed voorstellen.
Dat de Zwarte Piet-bestrijders internationale steun hebben gezocht bij de VN, zet de discussie op scherp. Ik vond dat niet zo handig – alsof we de VN nodig hebben om onze cultuur te herdefiniëren. Maar ik begrijp die aanpak wel. Internationale druk kan soms helpen om nationale weerstanden te doorbreken. Zo heeft internationale kritiek zeker bijgedragen aan de neergang van de stierengevechten in Spanje.’
Alies Pegtel is historicus en journalist.
