Defensiepersoneel voert momenteel actie tegen de bezuinigingen op de krijgsmacht. Commandant der Strijdkrachten Peter van Uhm heeft echter verzekerd dat Nederlandse militairen een democratisch besluit altijd zullen respecteren. Protestacties bij defensie liggen gevoeliger dan in andere sectoren, zegt Jan Hoffenaar, hoofd Onderzoek aan het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) in Den Haag.
‘Op 17 september 1975 vlogen vier vliegtuigen van het type Neptune laag over het Binnenhof. Het geraas was goed te horen in de Tweede Kamer, waar juist op dat moment werd gedebatteerd over bezuinigingen op de marineluchtvaartdienst. Politici waren verontwaardigd over deze protestactie. Zoiets was ongehoord in de naoorlogse geschiedenis van de krijgsmacht.
Arbeidsprotest door militairen was tot in de jaren vijftig zeldzaam. De strenge hiërarchische opvattingen in de krijgsmacht lieten niet toe dat zij hun stem verhieven. Maar vanaf de tweede helft van de jaren zestig werden militairen steeds meer beschouwd als normale burgers met dezelfde rechten en plichten. Er kwam meer georganiseerd overleg en militaire vakbonden timmerden flink aan de weg. Vooral de Vereniging van Dienstplichtige Militairen ageerde soms luidruchtig tegen zaken als verboden lange haardracht en de groetplicht.
Het protest bleef beperkt tot demonstraties en stiptheidsacties. Het was en is militairen in werkelijke dienst niet toegestaan om te staken. Bovendien waren beroepsmilitairen in het begin nog huiverig om actie te voeren. In de loop der jaren veranderde dat.
De actie met de Neptunes was een reactie op het beleid van Henk Vredeling, die minister van Defensie was in het kabinet-Den Uyl (1973-1977). Op zichzelf was er weinig reden tot ontevredenheid. Nederland beschikte over een grote, volwaardige krijgsmacht, die na de oorlog was opgebouwd met steun van de Verenigde Staten. Toen de Amerikaanse hulp eind jaren vijftig stopte, besefte iedereen wel dat die grote krijgsmacht slechts met moeite in stand kon worden gehouden. De kosten waren hoog.
Niettemin had Vredeling met zijn Defensienota van 1974 ruimte geschapen om modern materieel aan te schaffen. Maar daarna bleef er discussie over de financiële haalbaarheid. Vredeling moest keuzes maken en koos naar eigen zeggen voor “kwaliteit boven kwantiteit” – een leuze die je altijd hoort in zulke discussies.
Op Prinsjesdag 1975 maakte het kabinet bekend dat de verouderde Neptune-patrouillevliegtuigen van de marine binnen een paar maanden moesten worden afgestoten. Ook zou de laatste Nederlandse kruiser verdwijnen. Dat schoot het marinepersoneel in het verkeerde keelgat, met als gevolg de vliegactie boven het Binnenhof. Bovendien hielden de vakbonden een maand later een protestbijeenkomst in de RAI, waar 7000 geüniformeerde marinemannen bij aanwezig waren.
Zulke militaire protesten was men in Nederland niet gewend. Niet eerder hadden beroepsmilitairen zo prominent de aandacht gezocht. De bijeenkomst in de RAI had volgens Vrij Nederland “fascistoïde smetten”. Het tekende de kaders waarbinnen men in de jaren zeventig dacht. In de Tweede Kamer werden vragen gesteld over de actie met de Neptunes. Sommige politici spraken van welbewuste intimidatie. Vredeling zei dat de grenzen van de uitingsvrijheid waren overschreden.
Uiteindelijk besloot Den Haag dat de Neptunes nog even mochten blijven. Ze werden in 1978 vervangen door een ander type toestel. Toch denk ik niet dat dit te danken was aan de protestacties. Ik kan me niet voorstellen dat Vredeling daarvoor zou zijn gezwicht. Het debat in de Kamer was veel belangrijker.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
