In de universitaire wereld was de afgelopen 125 jaar weinig plaats voor politiek. Ook nu nog worden politieke boodschappen uit de universiteit geweerd.
door Bas Kromhout
Politiek hoort niet thuis op de universiteit. Die gedachte heeft sinds het derde kwart van de negentiende eeuw stevig postgevat in Nederland, zo blijkt uit de bundel Stille wijkplaatsen? Politiek aan de Nederlandse universiteiten sedert 1876, onder redactie van L.J. Dortman en P.J. Knegtmans. Uitzondering was de Vrije Universiteit, waar wetenschap nadrukkelijk in een levensbeschouwelijk kader werd bedreven. Maar ook daar werd in de loop van de twintigste eeuw de invloed van religie en politiek teruggedrongen.
Deze apolitieke houding is vanouds het sterkst in de natuurwetenschappen, met hun door en door positivistische methoden. Daarentegen waren ‘zachte’ vakken, die hun wetenschappelijkheid vaak nog moesten bewijzen, soms kwetsbaar voor politieke bijbedoelingen. Zo schrijft Barbara Henkes over volkskundigen in de jaren dertig en veertig die in extreem-rechts vaarwater terechtkwamen, en memoreert Piet de Rooy het linkse oproer van studenten sociologie en politicologie in de jaren zestig.
In beide gevallen ging het om minder geprofessionaliseerde vakken, aldus Knegtmans in Stille wijkplaatsen?. En hij voegt er nog een probleemgeval aan toe: de filosofie. ‘Waartoe dient de filosoof? Juist deze ongewisheid heeft een aanzienlijk deel van de Nederlandse filosofen ertoe bewogen zich als ideoloog op te werpen en zich als filosoof in de politieke arena te begeven.’
Hoewel het nergens wordt genoemd, hoort natuurlijk ook geschiedenis tot de watjes onder de wetenschappen. ‘Politiek betrokken studenten komen vaak van de historische faculteit,’ zegt Eelco Eikenaar (26), SP-raadslid in Groningen en tot voor kort zelf geschiedenisstudent. ‘Al valt de politieke interesse onder studenten me over het algemeen tegen.’
Volgens Eikenaar rust er nog steeds een taboe op politiek in de universiteit. Toen flyerende SP’ers tijdens de laatste gemeenteraadsverkiezingen van de Groningse campus werden weggestuurd, schreef hij samen met collega’s van het CDA en de ChristenUnie een open protestbrief aan het universiteitsbestuur. Eikenaar: ‘Politiek hoort juist thuis op een universiteit. Als je jonge mensen kritisch denkvermogen wilt bijbrengen, dan zou politieke meningsvorming daar een onderdeel van moeten zijn.’
Maar is het niet lovenswaardig dat een universiteit haar onafhankelijkheid bewaart door gekleurde boodschappen te weren? ‘Dan zou zij ook al die reclameborden moeten weghalen waarmee je in nu de gangen van de faculteiten wordt bestookt,’ schampert Eikenaar. ‘Ik vind het typisch dat academici zich zo afzijdig houden van de politiek. De universiteit staat niet los van de maatschappij.’
L.J. Dortman en P.J. Knegtmans, Stille wijkplaatsen? Politiek aan de Nederlandse universiteiten sedert 1876. Deel 2 in de serie Universiteit & Samenleving. 123 p. Verloren, € 12,00
Dit artikel is exclusief voor abonnees
