Home LESSEN: ‘Gouden Eeuw was een tijd van stagnatie’

LESSEN: ‘Gouden Eeuw was een tijd van stagnatie’

  • Gepubliceerd op: 29 januari 2013
  • Laatste update 18 apr 2023
  • Auteur:
    Bas Kromhout
  • 3 minuten leestijd
LESSEN: ‘Gouden Eeuw was een tijd van stagnatie’

Graaiende bestuurders, vercommercialisering van collectieve voorzieningen, toenemende sociale ongelijkheid. Het doet Bas van Bavel, hoogleraar economische en sociale geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, sterk denken aan de zeventiende-eeuwse Republiek. Want nee, de Gouden Eeuw was helemaal geen tijd van voorspoed. In werkelijkheid verrijkte een kleine elite zich ten koste van de gewone bevolking.

Van Bavel: ‘De Gouden Eeuw markeert het einde van een hele lange periode van economische bloei in de Nederlanden, en in het bijzonder Holland. Die bloei begon in de elfde eeuw. Naast de traditionele goederenmarkt kwamen er markten voor grond, arbeid en kapitaal tot stand.

Grote delen van de bevolking konden aan de nieuwe markteconomie deelnemen dankzij de opkomst van zelforganisaties zoals gilden en meentgenootschappen. Die zorgden voor gelijke kansen voor iedereen. Daardoor kon ondanks een enorme bevolkingsgroei de levensstandaard gelijk blijven en zelfs groeien. Een geweldige prestatie.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Afgezien van een tijdelijke onderbreking in het midden van de veertiende eeuw, toen de Zwarte Dood de Nederlanden bezocht, duurde deze middeleeuwse bloeiperiode tot en met de zestiende eeuw. Maar aan het begin van de zeventiende eeuw stopte de groei van het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking. Bovendien werd de economie instabieler: er waren in de Gouden Eeuw grotere schokken en crises dan in de periode daarvoor.

Wat er namelijk gebeurde was dat een kleine groep kooplieden de markt voor grond en kapitaal begon te monopoliseren. De nieuwe elite maakte zich meester van de politieke en bestuurlijke macht in de Republiek en gebruikte die om de markt zo in te richten dat zij er zelf beter van werd. De zelforganisaties uit de Middeleeuwen verdwenen of werden voortaan door deze elite gedomineerd. Arbeid werd vaker door middel van dwang ingezet. Denk aan de rasp- en spinhuizen, en de slavernij in de kolonies.

Tweederde van de bevolking ging er tijdens de Gouden Eeuw in levensstandaard op achteruit. Ondertussen vergaarde een kleine groep enorme rijkdommen – waar we ons nu in het Rijksmuseum aan kunnen vergapen. Doordat de markt instabieler werd, trokken de rijken hun kapitaal steeds meer terug uit de eigen economie. Ze gingen liever beleggen in overheidsschulden of in opkomende economieën elders in de wereld. We associëren deze negatieve ontwikkeling doorgaans met de achttiende eeuw, maar zij was slechts de laatste stap in een proces dat al in de zeventiende eeuw was ingezet.

Ik zie overeenkomsten met wat er in Nederland gaande is. Onze hoge levensstandaard hebben we te danken aan de economische groei die begon aan het eind van de negentiende eeuw. In die tijd werden sterke zelforganisaties opgericht, zoals woningcoöperaties, vakbonden, politieke partijen en onderlinge ziektekostenverzekeringen. Net als in de Middeleeuwen hebben zij voor zowel groei als een gelijkmatige verdeling van de vruchten gezorgd.

Maar sinds de afgelopen twee decennia worden ook deze zelforganisaties uitgehold. Ziektekostenverzekeringen en coöperaties zijn marktpartijen geworden, die moeten concurreren. Financiële instellingen beleggen hun geld op de wereldmarkt in plaats van in eigen land. De economische en sociale ongelijkheid in Nederland groeit. We zitten nu weer op hetzelfde niveau als in de Gouden Eeuw. En dat is geen goed teken.’

Nieuwste berichten

Moeder en kind in Noord-Hollandse dracht
Moeder en kind in Noord-Hollandse dracht
Nieuws

Zeventiende-eeuwse jongen kreeg Staten-Generaal als peetouder

In 1668 kreeg een baby, de zoon van de graaf en gravin van Bentheim, een opmerkelijke voornaam. Het jongetje werd ‘Statius’ gedoopt, een afgeleide van het woord ‘Staten’. De Staten-Generaal van de Nederlandse Republiek waren namelijk peetouder van het kind. En zij hadden om die naam gevraagd.  Het was een opmerkelijke gang van zaken, want...

Lees meer
Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt
Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt
Interview

‘Met Mark Rutte zocht ik naar de resten van Van Oldenbarnevelt’ 

Ronald van Raak ging op onderzoek onder het Binnenhof. Hij vertelt over zijn historische sensatie: ‘In mijn goede pak kroop ik door het stof.’ Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?  ‘Die heb ik zeker ervaren tijdens een koude januarinacht in 2019, het hagelde, toen ik met Mark Rutte afdaalde in de...

Lees meer
Lída Baarová, Gustav Fröhlich en Joseph Goebbels
Lída Baarová, Gustav Fröhlich en Joseph Goebbels
Artikel

Lída Baarová: de onmogelijke liefde van Joseph Goebbels 

Rijkspropagandaminister Joseph Goebbels raakt zo verliefd op de Tsjechische actrice Lída Baarová dat hij er met haar vandoor wil. Het komt er niet van, en Baarová betaalt een hoge prijs voor de affaire. ‘Geen van mijn films is zo dramatisch geweest als mijn leven.’  Haar moeder pusht Lída (1914-2000) en haar zus Zorka Janů al...

Lees meer
Allegorie Willem I
Allegorie Willem I
Beeldessay

Het regent koninklijke lintjes, een onderscheiding die Willem I invoerde

Koning Willem I doet zijn best het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden op te stoten in de vaart der volkeren. Toch verliest hij de helft van zijn land. Op 30 november 1813 landt Willem Frederik van Oranje na een ballingschap van 19 jaar op het strand van Scheveningen. Twee dagen later wordt hij uitgeroepen tot soeverein...

Lees meer