Sociaal-democraten in het Interbellum kwamen regelmatig samen om te zingen en met vlaggen te zwaaien. PvdA-bestuurslid Marja Bijl denkt dat massabijeenkomsten nog steeds een gevoel van verbondenheid kunnen oproepen.
door Bas Kromhout
Met de invoering van het algemeen mannenkiesrecht in 1917 deed ook het fenomeen van de politieke massabijeenkomst zijn intrede in Nederland. Vooral de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) maakte veelvuldig gebruik van dit middel om haar achterban te mobiliseren. In Een leger van priesters voor een heilige zaak. SDAP, politieke manifestaties en massapolitiek 1918-1940 beschrijft Bernard het bijna religieuze karakter van partijcongressen, betogingen en 1 mei-vieringen in het Interbellum. De slogans, toespraken, liederen, vlaggen en symbolen gaven de gemiddelde deelnemer het gevoel deel uit te maken van een onoverwinnelijk leger, dat eensgezind opmarcheerde naar een betere toekomst.
Om de CPN en de NSB te bestrijden werd binnen de SDAP een speciaal Bureau voor Actie en Propaganda tegen fascisme en communisme (Buracprop) opgericht. Dat gebruikte grotendeels hetzelfde militante repertoire als de extremisten van links en rechts. ‘Wapperende vlaggen, kleurige vaandels en een groot spandoek met het portret van wijlen Troelstra wekten herinneringen aan de massa-regie der nazi’s in Neurenberg. Ook van zijn tegenstanders kan men iets leeren!’ schreef het Algemeen Handelsblad naar aanleiding van een ‘Wapenschouw tegen Fascisme’ op 16 september in Amsterdam.
Met de komst van nieuwe communicatiemiddelen als televisie en internet is het belang van de politieke massabijeenkomst drastisch afgenomen. Zo ook binnen de huidige opvolger van de SDAP: de Partij van de Arbeid. Maar volgens Marja Bijl, PvdA-bestuurslid en voorzitter van de afdeling Rotterdam, zijn grootschalige bijeenkomsten nog steeds actueel. ‘In Rotterdam leggen we elk jaar op 1 mei een krans bij het 1 mei-monument. En ja, dan wordt er gevlagd, dan worden er gedichten voorgelezen en ook de Internationale wordt nog gezongen.’
Wel heeft dit lied volgens Bijl nu een andere betekenis dan zestig jaar geleden, toen men de woorden ‘De Internationale zal heersen over deez’ aard’ nog zeer serieus nam. ‘Tegenwoordig is het lied toch meer een middel om het oude clubgevoel op te roepen. Je bent in de eerste plaats lid van de PvdA om politiek-inhoudelijke redenen. Maar het gevoel van verbondenheid, van met elkaar strijden voor een rechtvaardiger samenleving, is toch belangrijk. Al is het in de jaren negentig allemaal wat individualistischer geworden.’
Bijl was zelf lid van de commissie-Vreeman, die onderzoek heeft gedaan naar het zetelverlies bij de laatste Tweede-Kamerverkiezingen. ‘We hebben onder meer geadviseerd om het oude clubgevoel binnen de PvdA wat te reactiveren. Rituelen en symbolen helpen daarbij.’
Massamanifestaties zijn bovendien tevens een politiek strijdmiddel. ‘Ook dat zal altijd blijven. Dat zie je aan de afgelopen scholierenprotesten. Een hele nieuwe generatie, met haar msn en sms, ging toch weer massaal de straat op. Mensenmassa’s blijven indruk maken.’
Bernard Rulof, Een leger van priesters voor een heilige zaak. SDAP, politieke manifestaties en massapolitiek 1918-1940. 400 p. Wereldbibliotheek, Amsterdam, € 34,90
Dit artikel is exclusief voor abonnees
