Wat is het een verademing om eens een ander beeld van Afghanistan te krijgen. De tentoonstelling Verborgen Afghanistan in de Nieuwe Kerk is verrassend in meerdere opzichten. Ze toont niet alleen spectaculaire kunstwerken uit het vroege Afghanistan, maar vertelt ook het sensationele verhaal van de manier waarop zij de gewelddadige afgelopen decennia hebben overleefd.
Tot twee maal toe zijn de topstukken uit de collectie van het Nationaal Museum in Kabul geëvacueerd en op geheime plekken verborgen gehouden. Toch moest de hele wereld machteloos toezien hoe het Taliban-regime in 2001 niet alleen de beroemde boeddha’s van Bamiyan vernietigde, maar ook 2500 kunstwerken uit het Nationaal Museum. Het is een wonder dat toch nog 20.000 voorwerpen uit de oorspronkelijke collectie van meer dan 100.000 schatten bewaard zijn gebleven.
Een van de eerste beelden die we in de koude Nieuwe Kerk tegenkomen zet meteen de toon: een boeddhabeeld met een zowel oosters als Grieks gezicht draagt een gewaad met zuiver Griekse plooien. Onmiskenbaar is de versmelting van de Griekse oudheid met oosters boeddhisme. En dat is het thema van de hele tentoonstelling: Afghanistan is een kruispunt van culturen, een regelrechte smeltkroes van beschavingen.
De tentoonstelling toont vier verschillende archeologische vindplaatsen. De oudste voorwerpen zijn maar liefst 4000 jaar oud en komen uit Fullol, een plaatsje in Noord-Afghanistan. Boeren vonden in 1966 bij toeval gouden en zilveren vazen. Om de buit eerlijk te verdelen hakten ze de vondsten met een bijl in gelijke stukken. Gelukkig bleven twaalf vazen ongeschonden, maar door het geweld van de afgelopen jaren zijn er nog maar drie over.
Onderzoek naar de herkomst van deze en andere vondsten heeft geleid tot de ontdekking van een voorheen volslagen onbekende samenleving uit de vroege bronstijd: de Oxus-beschaving. Deze strekte zich uit over een enorm gebied, met een kern rond de rivier de Oxus, nu bekend als de Amu Darja.
De vaasjes staan wat achteraf opgesteld en steken bleekjes af bij het geschitter in de andere vitrines. Maar de duizelingwekkende gedachte aan deze verdwenen beschaving doet het hart sneller kloppen. Helaas komt de bezoeker weinig meer te weten over het grote belang van de vondsten. We missen uitleg over de historische achtergrond.
Een ander deel van de tentoonstelling is gewijd aan de hellenistische stad Ai Khanum. Pas in 1961 werd het bestaan ervan ontdekt. De stad ligt tegen Tadzjikistan aan en is gesticht door Grieken uit het gevolg van Alexander de Grote, die met zijn veroveringen de Griekse invloed tot ver in Azië verspreidde. De plaats dankte zijn rijkdom aan de handel in lapis lazuli en lag bovendien aan de zijderoute. De tentoongestelde zonnewijzers, munten en luxevoorwerpen zijn in Griekenland misschien niet zo bijzonder, maar in de verre uithoek van het hellenistische rijk die Afghanistan was is dat toch een ander verhaal.
Het derde deel laat de schat van Begram zien. In 1937 werden in de ruïnes van de stad twee verzegelde kamers ontdekt met daarin de prachtigste voorwerpen netjes op bankjes opgesteld. Zou het een opslagplaats van handelswaar zijn geweest? We zien weelderige godinnen van ivoor, een fantastische waskom met beweegbare vissen en subliem beschilderde drinkbekers van glas. De voorwerpen zijn van Romeinse, Chinese en Indiase herkomst en de datering is al even divers. Ze geven onbedoeld een overzicht van de internationale handelscontacten van Centraal-Azië in de eerste eeuw van onze jaartelling.
En dan te bedenken dat het meest spectaculaire gedeelte van de tentoonstelling nog moet komen: de graven van Tillya-Tepe. Vijf vrouwen en een man zijn getooid met hun allermooiste bezit aan hun laatste reis begonnen. Heel veel goud, heel veel lapis lazuli. De sierraden hebben zowel Chinese, Indiase als hellenistische kenmerken en zijn van een tijdloze schoonheid.
Verborgen Afghanistan laat belangrijke schakels zien tussen de hellenistische cultuur en de boeddhistische rijken. Deze onbekende kant van zowel Afghanistan als van de klassieke oudheid laat een diepe indruk achter.
Verborgen Afghanistan 22 december tot en met 20 april. Nieuwe Kerk, Dam, Amsterdam. Open: ma-zo 10-18 uur. Info: 020-63 86 909 of www.nieuwekerk.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
