‘Koningin Victoria gedroeg zich als een voorloper van de Europese Unie’

Hoe kon koningin Victoria op grote schaal haar macht verspreiden over Europa? Die vraag hield de Britse historicus, schrijver en BBC-producent Deborah Cadbury bezig. Met haar documentaires won ze internationale prijzen, waaronder een Emmy Award. Aan de hand van brieven uit het Royal Archive zocht Cadbury uit hoe koningin Victoria, door zich als huwelijksmakelaar op te stellen, haar kleinkinderen op machtige posities probeerde te krijgen. ‘Dit boek gaat veel verder dan enkel Groot-Brittannië.’ 

Hoe raakte u geïnteresseerd in het verhaal van koningin Victoria als huwelijksmakelaar?
‘Ik heb altijd geweten dat zeven van Victoria’s kleinkinderen op Europese tronen zaten ten tijde van de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog. Dat is een uitzonderlijke machtspositie voor slechts één familie. Mijn uitgangspunt was dan ook dat ik wilde uitzoeken hoe haar kleinkinderen aan zoveel macht waren gekomen. Al snel kwam ik uit bij koningin Victoria, die een belangrijke rol speelde als huwelijksmakelaar van haar kinderen en kleinkinderen en hen op deze manier belangrijke posities verschafte.

In dit boek probeer ik een nieuw licht te werpen op het karakter van koningin Victoria en de grote invloed die ze als matriarch van Europa in de negentiende eeuw had. Dit boek gaat dan ook veel verder dan enkel Groot-Brittannië.’
 
Welk idee ging er schuil achter het koppelen van haar kleinkinderen aan andere Europese vorsten?
‘Koningin Victoria gedroeg zich als een soort voorloper van de Europese Unie, in de stijl van de negentiende eeuw natuurlijk. Na de verschrikkelijke nasleep van de napoleontische oorlogen waarbij ongeveer zes miljoen mensen waren omgekomen, heerste bij koningin Victoria en haar man prins Albert het idee dat zoiets nooit meer mocht gebeuren. Om de vrede te bewaren, zo dachten ze, moesten de koninklijke banden worden uitgebreid om op het vasteland een verband van verwante vorsten te vestigen.
 

‘Misschien is de moraal van het verhaal: “Luister naar oma.”’

Maar het Europese netwerk van neven en nichten bleek machteloos. Het was zelfs schadelijk in de confrontatie met de politieke aardverschuivingen in het begin van de twintigste eeuw, met de Eerste Wereldoorlog tot gevolg. Dat dit zou gebeuren, hadden zij nooit voorzien.’
 
Kunt u dan stellen dat koningin Victoria heeft gefaald in haar rol als huwelijksmakelaar?
‘Als je kijkt naar het doel dat zij voor ogen had, namelijk het creëren van vrede in Europa, moet ik helaas concluderen dat ze daarin op een spectaculaire manier heeft gefaald. Ze had haar dochter Victoria gekoppeld aan de Duitse keizer Frederik III. Hun zoon, keizer Wilhelm II, speelde uiteindelijk een grote rol in de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog. In dat opzicht was haar rol als huwelijksmakelaar een catastrofale mislukking.
 
Maar als je kijkt naar specifieke verbintenissen waarop ze echt had aangedrongen, zoals het huwelijk tussen haar kleinzoon koning George V en Mary van Teck, kun je stellen dat ze niet helemaal gefaald heeft. De kleinkinderen die hadden geluisterd naar de koningin hadden meestal een succesvol huwelijk. De huwelijken van degenen die dat niet hadden gedaan, eindigden vaak op een rampzalige manier. Misschien is de moraal van het verhaal: “Luister naar oma.”’
 
Kunt u een voorbeeld geven van een huwelijk dat hierdoor catastrofaal is geëindigd?
‘Tijdens het doorspitten van de archieven in het Royal Archive raakte ik vooral geïnteresseerd in het noodlottige huwelijk tussen Nicolaas II en de Duitse prinses Alix van Hessen-Darmstadt, de latere tsaar en tsarina. Wat mij fascineerde was de enorme weerstand van koningin Victoria tegen dit huwelijk. Wat het verhaal extra pijnlijk maakt, is dat Alix het favoriete kleinkind van koningin Victoria was. Op de één of andere manier voelde ze aan dat er onheil zou komen in Rusland, vooral na de buitengewone politieke moord op de Russische tsaar Alexander II in 1881. Het was voor het eerst dat een koninklijke vorst door een bomaanslag om het leven kwam. Dit symboliseerde de enorme onvrede over de Romanovs, de Russische tsarenfamilie.
 

Wat ik ongelooflijk aangrijpend vond, was dat Alix ondanks felle weerstand van haar oma uiteindelijk toch trouwde met Nicolaas. Haar zus Ella, die eerder trouwde met de Russische grootvorst Sergej, speelde hierin een grote rol. Na de dood van hun moeder hadden de Hessische zussen een sterke band ontwikkeld. Koningin Victoria heeft meer dan tien jaar geprotesteerd tegen de verbintenis tussen Alix en Nicolaas, tot ze in het huwelijksbootje stapten.’
 
Heeft Alix voor de ondergang van de Romanovs gezorgd?
‘Dat is een interessante vraag. Als jonge prinses leed Alix al aan angststoornissen en in Rusland werd dit alleen maar erger door alle dreigingen die buiten de paleismuren plaatsvonden. Daar kwam nog bij dat ze het gevoel had gefaald te hebben in haar plicht om de Romanovs van een gezonde erfgenaam te voorzien. Al haar angsten hingen samen met de ziekte van haar zoon, die aan hemofilie leed. Ze voelde zich door alle angsten totaal gedesillusioneerd. Alix zag de gebedsgenezer Raspoetin, die toen ook ten tonele verscheen, als een directe zender van God. Ieder woord van Raspoetin was “goddelijk geïnspireerd”; dit had  dramatische gevolgen voor de geloofwaardigheid van de tsarenfamilie.
 

 ‘Dankzij koningin Victoria is de Britse koninklijke familie nu populairder dan ooit’

Het is verleidelijk om te denken dat de Romanovs niet ten onder zouden zijn gegaan als Nicolaas II niet met Alix getrouwd zou zijn, hoewel de anarchistische beweging ook een belangrijke rol speelde. Het anarchisme beperkte zich niet enkel tot Rusland; eind negentiende eeuw verspreidde deze beweging zich door heel Europa en zorgde voor de ondergang van verschillende vorsten.’
 
Wat heeft koningin Victoria gedaan om niet net als andere vorsten uit die tijd van de troon gestoten te worden?

‘Tijdens haar lange regeerperiode werd de koninklijke macht steeds kleiner; zo kwam er een electoraat en ontstond bij de koninklijke familie het besef dat zij zich als strikt neutraal moest opstellen in politieke aangelegenheden. Op deze manier probeerde de familie de positie van een modelfamilie in te nemen en een voorbeeld te zijn voor de Britse middenklasse. Dit model, dat koningin Victoria en haar man Albert hadden bedacht, zorgde ervoor dat zij in deze roerige tijd overeind konden blijven. Ondanks het feit dat deze veranderingen het koningshuis in eerste instantie overbodig maakten, wist Victoria haar rol boven die van de politiek te stellen en aan populariteit te winnen. Dankzij haar is de Britse koninklijke familie nu populairder dan ooit.’                                                                 
                                                                 

Bestel het boek Koningin Victoria als huwelijksmakelaar in onze webshop.