Historici met een expertise in genocide moeten zich uitspreken tegen de liberale wereldorde die verantwoordelijk is voor de klimaatcrisis. Dat staat in een verklaring die is ondertekend door zestien internationale genocide-experts. Hierin worden de gevolgen van klimaatverandering als ‘ecocide-cum-genocide’ aangeduid. ‘Deze Apocalyps […] wordt veroorzaakt door dezelfde krachten die de voorwaarden schiepen voor de moderniteit, niet in de laatste plaats via koloniale verovering en roof, en de komst van een hegemoniaal wereldsysteem.’ De Nederlandse hoogleraar Holocaust- en genocidestudies Uğur Ümit Üngör ondertekende de verklaring niet, maar staat grotendeels achter de inhoud.
Wie hebben deze verklaring opgesteld?
Üngör: ‘Het initiatief is genomen door Mark Levene, een gepensioneerde Britse historicus die veel over genocide heeft gepubliceerd. Hij is ook al heel lang ecologisch bewust. Zo neemt hij nooit het vliegtuig naar conferenties, maar altijd de trein – hij neemt sowieso geen uitnodigingen uit Amerika aan. Zijn activisme en zijn wetenschappelijke inzichten zijn nu verweven geraakt. Dat geldt trouwens niet alleen voor hem: er komen steeds meer publicaties over de relatie tussen natuur, mens en grootschalig geweld. Het is goed dat we als onderzoekers niet in onze eigen koker blijven, maar vakgebieden met elkaar verbinden.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Kun je de klimaatcrisis vergelijken met genocide?
‘In het begrip genocide staat de mens centraal, maar er zitten ook ecologische aspecten aan. Neem de stalinistische deportaties van etnische bevolkingsgroepen naar Siberië: daardoor kon in sommige streken het land niet meer worden bewerkt. Bovendien kwamen de gedeporteerden terecht in steden, en die leggen een grote druk op het milieu. Omgekeerd bestaat er ook een relatie. De klimaatverandering leidt in bepaalde gebieden tot ontvolking, migratie en gebrek aan water. Dat zorgt weer voor conflicten en massaal geweld. We moeten ons bewust worden van de gevolgen van onze keuzes.’
Maar de intentie is toch cruciaal bij genocide? Het opzettelijk uit de weg ruimen van bepaalde bevolkingsgroepen is iets anders dan milieuschade veroorzaken als bijeffect van economische activiteit.
‘Dat is de vraag. Experts discussiëren erover of het mogelijk is genocide te plegen zonder intentie. Toen Europese kolonisten zich vestigden in Noord-Amerika, hadden zij toen de intentie om de Indianen te verdrijven? Waarschijnlijk niet, maar de uitkomst was wel genocidaal. In de rechtswetenschap bestaat schuld door nalatigheid. Daar is bijvoorbeeld sprake van als je niet ingrijpt wanneer in een buurland grootschalig geweld wordt gepleegd. Rwanda en Syrië zijn goede voorbeelden. Zo kun je ook zeggen dat we schuldig zijn door niet gezamenlijk de klimaatramp af te wenden, hoe onbedoeld die ook is.’
Vindt u het vreemd dat de verklaring wijst naar ‘de liberale orde’ als boosdoener, terwijl de meeste genocides worden gepleegd door autoritaire of totalitaire regimes?
‘Ik denk dat de ondertekenaars niet de liberale samenleving met haar burgerlijke vrijheden bedoelen, maar de mondiale kapitalistische orde. De ontwikkelingsdruk van het kapitalisme heeft geleid tot koloniale bezetting en geweld, en wordt tegenwoordig voortgezet in bijvoorbeeld het neokoloniale beleid van het Internationaal Monetair Fonds. Maar zo heel duidelijk staat het in de verklaring niet verwoord. Dat is de reden waarom ik het niet heb ondertekend.’