Jolande Withuis, socioloog en NIOD-onderzoeker, publiceerde naar aanleiding van koningin Juliana’s tiende sterftejaar Juliana’s vergeten oorlog. Dit is een voorpublicatie van haar biografie over Juliana, die eind 2016 verschijnt. ‘Als de geest eenmaal uit de fles is krijg je die er niet weer in. Juliana heeft in Canada geproefd hoe het is om als zelfstandig mens een rol te vervullen.’
Hoe ben je geïnteresseerd geraakt in Juliana?
‘Ik heb het onderwerp niet zelf bedacht, mijn uitgever kwam met het idee. Aanvankelijk was ik sceptisch. Tijdens het inlezen begon Juliana mij steeds meer te interesseren: hoe gaat iemand om met zo’n vastliggende toekomst? Ik had nog wel als voorwaarde dat ik in het koninklijkhuis archief wilde. Die kans was klein, na Fasseur is het gewoon schluss en moet er nog een generatie overheen gaan. Zelfs een nette brief van het NIOD hielp niet. Maar toen was ik al zo gegrepen, ik wilde gewoon door en zou wel zien hoe ik het bij elkaar zou scharrelen.’
Wat was jouw beeld van Juliana voor het onderzoek?
‘Hetzelfde beeld dat iedereen heeft: zweverig en pacifistisch. Ik heb weinig affiniteit met spiritualiteit en religie, dus ik wist dat ik een aantal hobbels te nemen had. Een biografie schrijven betekent: eigen vooroordelen overwinnen. Ik kwam er snel achter dat Juliana bedekt zit onder clichés, het is spannend om die eraf te krabben. Iedereen denkt te weten hoe Juliana was: gewoon, verlegen , reuze sociaal en liever moeder dan koningin, daar morrel ik aan. Dat is met de oorlog gelukt. Ik had bij anderen al gelezen dat Juliana niet zo vaak in Canada was. Maar dat ze zó vaak weg was had ik niet begrepen.’
Wat deed Juliana precies in Canada?
‘Op ansichtkaarten en in films zagen we Juliana met de kinderen in de tuin, alsmaar het moedertje Juliana. Maar ondertussen hield ze pittige lezingen en kwam ze regelmatig de mannen van de Prinses Irene Brigade aanmoedigen in de naar haar vernoemde prinses Juliana kazerne. Juliana was dus absoluut niet pacifistisch maar juist strijdbaar. Daarnaast was ze acht keer bij de Roosevelts, ze probeerde de Amerikanen in de richting van de oorlog te duwen. Juliana was betrokken bij de oorlog en niet apolitiek en passief.’
Wat is hiervan het belang voor het verloop van de oorlog en voor de Nederlandse bevolking?
‘De redes zijn niet echt doorgedrongen tot de Nederlandse bevolking. Het belang van het in stand houden van het internationale Rode Kruis-netwerk is moeilijk te meten. Nederland moest op de kaart gezet worden, een prinses is voor de Amerikaanse pers een heerlijke vertegenwoordiger. Ik ben niet zo naïef om te denken dat Roosevelt zich ging mengen in de oorlog omdat Juliana zei dat dat goed was. Maar ik denk wel dat al die dingen samen iets doen met de publieke opinie, hierdoor kon de president makkelijker uit het isolationisme stappen. Ik heb dit boek niet geschreven om aan te tonen dat Juliana zo’n grote invloed had, maar meer om te laten zien dat ze anders was dan wij denken.’
Hoe ben je omgegaan met het feit dat een deel van je bronnen bestaat uit door Cees Fasseur gekozen citaten uit de correspondentie?
‘Het is natuurlijk vervelend om niet zelf die complete brieven te kunnen zien, maar Fasseur stelt zich buitengewoon collegiaal op. Ik leg regelmatig vragen over de context aan hem voor. Volgens hem is het geen onzin om het boek te schrijven zonder archieftoegang. Het is niet zo dat er een schat ligt waar je niet zonder kunt. Ze telefoneerden namelijk erg veel. De echte schat zijn de dagboeken van Juliana, maar die heeft ze voor vijftig jaar bij de notaris voor gesloten verklaard. Dan ligt mijn boek er en kan men er mooi op voort. Dat is geschiedschrijving, mensen vinden nieuwe bronnen en ontdekken dat het net anders of heel anders zit.’
Wat betekent het inzicht over haar oorlogsjaren voor de kijk op Juliana’s naoorlogse leven?
‘Ik denk dat er een bom onder ligt. Als de geest eenmaal uit de fles is krijg je die er niet weer in. Juliana heeft in Canada geproefd hoe het is om als zelfstandig mens een rol te vervullen. Daarna werd ze eigenlijk niet heel serieus genomen en kreeg ze geen erkenning. Er ontstond een scheve situatie, Bernhard kwam terug in Nederland als bevrijder in uniform met pilotenbril. Hij werd de oorlogsheld en Juliana de geliefde moeder die de dynastie heeft gered. Maar een geliefde moeder is toch onbeduidend, ze kreeg minder respect. De boeken die in 1949 over haar oorlogsjaren verschenen waren een tegenoffensief, maar zonder succes. Dit zet haar naoorlogse leven in een ander daglicht.’
Gepubliceerd in april 2014.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
