Het was een feestelijke bijeenkomst, de presentatie van het vernieuwde Historisch Nieuwsblad. Maar de treinreis op 17 december van Amsterdam terug naar mijn woonplaats kostte me vijf uur. Drieënhalf uur vertraging. Wat een opluchting als je na urenlang zenuwachtig rondhangen in de stationshallen van Utrecht, Amersfoort of Amsterdam ten slotte toch nog de sleutel in je eigen voordeur kunt steken.
Het had die dag gesneeuwd. Ligt het OV in Zweden, Noorwegen en Zwitserland voortdurend plat? Nee. In Nederland is treinreizen voor wie niet superjong en -gezond is op zulke rampdagen fysiek nauwelijks op te brengen. In de week daarna moest ik werkafspraken afzeggen omdat de NS schaamteloos adviseerden de trein maar liever te mijden.
De trein is ook rampgebied als niet winterse buien, maar vakantie¬kortingen, Huishoud¬beurs, Libelle-weken, Margriet-dagen of 50-Plus Beurs toeslaan. Ons land gaat gebukt onder een overdosis aan niet-werkende vrouwen, dito jong-bejaarden en gezinnen met te veel kinderen. Deze zich vervelende meute hobbelt op zoek naar vermaak van evenement naar evenement. Wie naar haar werk moet en, in de hoop op stilte en een zitplaats, zichzelf heeft getrakteerd op een peperduur eersteklaskaartje, moet desalniettemin vaak staan, ook buiten de spits. Lekker geconcentreerd werken in de trein – forget it.
De hoofdreden dat de trein bij het minste of geringste platligt, is het overbelaste railnet. Eén vertraging op een ongelukkig punt en het complexe bouwsel van lijnen en lijntjes stagneert. Dit gestagneerde treinvervoer is niet ons enige volteprobleem. Op de wegen worden ‘filerecords’ gevestigd. Onze weinige natuur wordt volgebouwd. De lucht is verpest. De belangrijkste bron van ruzie is geluidsoverlast. Naar een leeg museum is er niet meer bij. We worden allemaal kribbig en agressief.
Ik ken mijn marxistische klassieken, dus ik weet dat het voor reactionair doorgaat om, zoals Thomas Malthus deed, sociale problemen te wijten aan overbevolking. Malthus was een misantrope econoom en predikant, die eind achttiende eeuw een pamflet de wereld in stuurde met de stelling dat de bevolkingsgroei zou leiden tot structurele hongersnood. (Vandaar dat de twintigste-eeuwse anticonceptiepropagandisten neomalthusianen heetten.) Socialisten brachten daar later tegen in dat niet de omvang van de bevolking, maar de ongelijke verdeling van de schaarse voedselbronnen het probleem vormde. Met het kapitalisme zou de honger verdwijnen. En mutatis mutandis gold dit ook het overige leed.
Maar de cijfers spreken: wij leven met ruim 16,5 miljoen mensen op een minimaal stukje grond; dat zijn er zo’n 470 per vierkante kilometer. In Frankrijk zijn het er nog geen 100, in Zweden 20. Afschaffing van gezins- en kindertoeslagen en een immigratiestop liggen voor de hand.
Maar of het nu is op basis van die traditionele kritiek op Malthus of omdat de uitspraak ‘vol = vol’ ooit strafrechtelijk is veroordeeld, feit is dat geen politieke partij durft te verkondigen dat minder mensen de kwaliteit van ons bestaan zou verbeteren en dat een rem op de bevolkingsgroei derhalve urgent is. De hobbyistische Club van Tien Miljoen (naar het inwonertal van 1950) wordt niet serieus genomen. Toch was het in de jaren vijftig normaal om wegens dreigende overbevolking te ageren tegen de grote roomse en gereformeerde gezinnen.
Dat de problemen van de overbevolking louter een verdelingsvraagstuk zouden behelzen, is allang niet meer vol te houden. Zelf ben ik uit Amsterdam naar de provincie verhuisd toen ik mezelf erop betrapte dat ook ik ‘Klootzak!’ ging roepen, bijvoorbeeld als ik wachtend voor een stoplicht een duw kreeg van een dynamischer ingestelde medefietser. ‘Klootzak!’ roepen, of ‘Kut!’, is in Amsterdam gewoon, maar ik wilde zo iemand niet worden. Dus leef ik nu tevreden in een stadje waar men elkaar op straat nog vriendelijk groet. Maar ik moet wel met de trein naar mijn werk.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
